وبلاگ

و تئوری
بخش اول: کلیات گیاه شناسی
« و سپس از میوه های شیرین تغذیه کنید و راه پروردگارتان را به  اطاعت بپویید، آنگاه از درون آن میوه ها شربت شیرینی به رنگ های مختلف بیرون آید که در آن شفاء مردمانست. در این کار نیز قدرت خدا بر متفکران پیداست.» ( نحل، 69 )
   دنیای کنونی با تمام تلاش هایش برای تامین رفاه و آسایش بشر تنها یک روی سکه ای است که روی دیگرآن می کوشد تا صدمات ناشی از این تلاش را جبران کند. در این بین ظهور بیماری های ناشناخته یکی از مشکلات اساسی است، به گونه ای که توجه به تغذیه و سلامت جسم و روان بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است و انسان برای مقابله با مشکلات جسم و روان به تولید داروهای سنتزی روی آورده است.
گیاهان دارویی در ایران پیشینه ای بسیار طولانی دارند. پزشکی و درمان در ایران به دوران آریایی حدود 7000 سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد. نخستین پزشک آریایی تریتا[1] یا آترت[2]   نام داشت که از دیدگاه زرتشت و اهورا مزدا شخصی بود پرهیزکار، دانا و توانا که برای نخستین بار تب و زخم نیزه را درمان کرد. در تمدن آریایی تاکید زیادی بر حفظ و بقای گیاهان شده است، در این تمدن دوگیاه « مورد و انار» مقدس بودند و همواره در بین مردم از ارزش والایی برخوردار بودند. همچنین، در تمدن ایران باستان در کتیبه های مربوط به هخامنشیان، از زعفران به عنوان گیاهی دارویی با خواص و کاربرد بسیار فراوان یاد شده است.
  اسانس ها به دلیل معطر بودن و داشتن طعم های مشخص و مختلف در صنایع غذایی، عطر سازی و لوازم آرایشی، داروسازی و به طور كلی در صنایعی كه محصولات معطر و یا دارای طعم خاص تولید می كنند مورد استفاده قرار می گیرند. علاوه بر این در فراورده های دارویی مختلف مانند شربت، كرم، پمادو لوسیون به كار می روند. یكی از اشكال مصرف عمده این ترکیبات به صورت بخور می باشد. لازمه استفاده هر چه بهتر از این ترکیبات، شناخت مواد متشکله آنها می­باشد و با توجه به این نکته که بسیاری از گونه­ ها­ی گیاهی موجود در ایران حاوی روغن­های اسانسی هستند، لزوم مطالعه در این زمینه به خوبی حس می­ شود. لذا در این پایان نامه اسانس و عصاره تعدادی از گونه­ های گیاهی بومی ایران مورد بررسی شیمیایی قرار گرفته تا با آگاهی کامل از ترکیبات موجود در این گیاهان بتوان از خواص مختلف آنها در زمینه ­های گوناگون به­ طور کامل و صحیح استفاده کرد.
تیره آرالیاسه: 1
تیره آرالیاسه شامل گیاهانی پراکنده در مناطق استوایی و بین استوایی به ویزه هند، مالزی و نواحی گرم آمریکاست. فقط بعضی از انواع زیستی و محدودی از گونه های دیگر آن در سایر نواحی به غیر از آنچه ذکر شد، پراکندگی دارند. این تیره شامل 65 جنس و 800 گونه است ]1[.
این گیاهان به صورت درختچه های راست یا بالا رونده و به ندرت علفی می باشند، برگ هایی با پهنک بزرگ، ساده یا مرکب از برگچه ها دارند. گل های آنها کوچک به رنگ سفید یا زرد منظم، نر – ماده یا منحصراً دارای یکی از اجزای گل، بندرت دو پایه و مجتمع به صورت چتر یا سنبله است. اجزای گل آنها معمولاً 5 تایی است ولی در بین آنها نمونه های فاقد گل و یا دارای گلبرگ های بیشتر یا کمتر از 5 قطعه نیز دیده می شود. مادگی آنها شامل تخمدان تحتانی یا فوقانی مرکب از 1 تا 5 خانه محتوی یک تخمک در هر خانه است. میوه آنها به اشکال مختلف سته یا شفت یا مرکب از قطعات جدا شده است ]2[.
از جنس های مهم این تیره می توان از گونه های زیر نام برد.
1-1-1- مشخصات جنس هدرا
   هدرا  که در فارسی به داردُوست، ولگ، پاپیتال و پیچیک معروف است، درختچه ای پیچنده و بلند از تیره ی آرالیاسه است ]3[. انواع مختلف هدرا دارای برگهایی بزرگ یا كوچك با بریدگی هایی در حاشیه هستند كه پس از بلوغ تغییر شكل داده، فاقد لب، تیره رنگ تر و ضخیم تر می گردند، هم چنین جوانه های گیاه نیز سخت تر می شوند. رنگ برگها از سبز تیره تا سبزمایل به خاكستری و یا برگهای ابلق «سبز و زرد» بسته به گونه های گیاه تغییر می كند. به طور كلی نسبت به شرایط محیطی دارای قدرت سازگاری بالایی می باشد و در حرارت بالا و پایین و روشنایی كم و زیاد می تواند رشد كند. آن دسته از این گیاه كه برگ های ابلق دارند، نسبت به سرما و خسارات ناشی از باد دارای تحمل بیشتری  می باشند. انواع ضعیف این گیاه  را می توان در گلخانه ومحیط های بسته پرورش داد. این گیاه پوششی تا هنگامیكه در كنار

 یک مانع عمودی قرار نگیرد بالا نمی رود. اگر مانع عمودی یک درخت باشد بهتر است از بالاروی هدرا جلوگیری نمود و یا اینكه به صورت كنترل شده آن را هدایت كرد، زیرا تجمع آن روی تنه درخت سبب خشك شدن درخت می گردد ]4[. رشد این گیاه در ابتدا كند می باشد، در عین حال انواع ابلق آن نسبت به سبز رشد كمتری دارند. اوایل تا اواسط پاییز زمان گلدهی هدرا می باشد. گلهای آن به رنگ سبز مایل به زرد و نیمه كروی با بویی مشابه بوی عسل می باشند. میوه ی آن سیاه رنگ به قطر 6 – 10 میلی متر و درون آن به تعداد متنوع دانه وجود دارد. میوه ی داردوست دارای اثر مسهل و کمی سمی است ]5[. در مناطق گرم نواحی مدیترانه ای از ساقه ی مسن این گیاه، به خودی خود با ایجاد شکاف، رزین مخصوصی خارج می شود که در طب سنتی با نام صمغ هدرا با کاربرد قاعده آور مصرف می شود. در بافت های این گیاه، گلیکوزیدی به نام هِدِرین[1] موجود است که اثر قی آور و مسهل دارد. دم کرده ی برگ و همچنین صمغ آن که لادن نامیده می شود نیز قاعده آور است ]6[. مصرف عشقه سبب افزایش میزان توانایی، قوت و شادابی می شود. این ویزگی ها سبب می شود این گیاه همانند قهوه نقش یک محرک را بازی کند. اما این داروی محرک اغلب کنش بخش های اصلی بدن را سامان می بخشد و زودرنجی، طپش قلب، اعتیاد و نگرانی در زمره پاره ای از عوارض جانبی ناشی از مصرف این گیاه است. از طرف دیگر عشقه هیچ گونه عارضه منفی از خود برجای نمی گذارد و در طول حداقل 2000 سال گذشته از آن استفاده شده است. عشقه در جنگل های شمال به مصرف خوراک دام می رسد و در باغ ها برای تزیین کاشته می شود ]7[. انواع گونه های این گیاه عبارتند از ]8[ :

1-1-1-1- هدرا پاستوچووی[1] (عشقه)
  گونه ی عشقه گیاهی همیشه سبز و بالارونده با  ارتفاع بیش از 25 سانتی متر است که در فضای سبز منزل و بیرون به عنوان پوشاننده تنه لخت درختان مورد استفاده قرار می گیرد و گروهی در گلدان و گروهی پوشاننده خاک هستند. این گیاه سریع الرشد بوده و شکل برگ ها در انواع مختلف آن متفاوت است و  هوای گرم و خشک را دوست ندارد، شکل1-1
منشاء : یک گیاه باستانی که در قسمت های شمالی می زیسته است.
نور : نور کامل اما غیر مستقیم لازم است ، نوع دو رنگ آن به نور بیشتری نیاز دارد. نور زیاد باعث سفیدی و کمرنگ شدن گیاه می شود.
برگ ها : متناوب، ساقه بلند و سفت
گل ها : کوچک یا نا پیدا، چتری و دوجنسی
فصل گل : بر حسب شرایط متفاوت است، ولی در داخل آپارتمان هیچ وقت گل نمی دهند.
موقعیت : در همه جا می توان از این گیاه استفاده نمودبه ویژه در هوای آزاد و نور کافی.
تکثیر : بوسیله تقسیم توسط قلمه صورت می گیرد ]9[.
2-1-1- تیره نخود
   تیره حبوبات یا نخود اغلب از راسته ی گل سرخ از گیاهان دولپه می باشد. گیاهان این تیره عموماً دارای برگ های مرکب شاخه ای، گوشوارک دار و گل های 5 پر، دو چرخه دارند که به میوه ای از نوع نیام دو کفه ای تبدیل می شوند . تیره حبوبات بعد از تیره کاسنی تقریباً دومین تیره مهم گیاهان گلدار است که نزدیک به 430 گونه و حدود 13000 زیر گونه دارد ]7[. این تیره دارای 3 زیر تیره به نام های میموزه، سبز الپینه و پاپیوناسه است:
گیاهان زیر تیره شب خسب یا میموزه اغلب به صورت درختچه یا درختان بلند پیچان هستند و نمونه های مهم و یکساله نظیر گل حساس(میموزا  پودیکا) و بعضی اکا سیاهای کوچک نیز در بین آنها وجود دارند. گل ها به صورت گل آذین سنبله یا گل آذین کروی متراکم و مجتمع هستند. جام گل منظم ولی بسیار کوچک است و از 5 میلی متر تجاوز نمی کند.
گیاهان زیر تیره سبز الپینه همگی درختچه ای، دارای پرچمهایی آزاد و تخمک هایی واژگون و دانه هایی غالباً آلبومین دار هستند. گیاهان این زیر تیره جز چند جنس تقریباً همه در مناطق گرمسیری بصورت درختانی با برگهای گوشوارک دار و مرکب شانه ای یا دو شانه ای منتشر شده اند.
گیاهان زیر تیره پا پیوناسه به صورت علفی یا چوبی دارای گل هایی نامنظم و جامی با پرآذین درفشی هستند. پرچم ها 10 عدد و غالباً به هم پیوسته اند. تخمدان محتوی تخمک های واژگون و دانه ها فاقد آلبومین هستند ]9[.
1-2-1-1- مشخصات جنس لیلکی
  درخت لیلکی از تیره نخود و بومی منطقه هیرکانی است و در ایران از آستارا تاگرگان، در جلگه هاو دره ها انتشار یافته است. تاج درخت لیلکی، باز و پهن است. برگ های آن مرکب و شانه ای است.  طول برگ های مرکب 15 – 25 سانتی متر بوده و 12 – 20 برگچه بیضی شکل به طول 2 – 5 سانتی متر دارد. میوه های آن کشیده و عنابی رنگ و درشت می باشند]10[ و میوه سبز آن برای تغذیه گاوهای گوشتی به مصرف می رسد. میوه رسیده آن علوفه زمستانی گاوها را تشکیل می دهد. پوست درخت نیز در صورت اجبار به مصرف تعلیف می رسد. تنه و شاخه های لیلکی، دارای خارهای درشت به طول 15 سانتی متر می باشد. چوب لیلکی خیلی سخت است و در مصارف روستایی، برای پایه های کندوج (انبار برنج) و پایه بنا بکار می رود. ریشه دوانی لیلکی، سطحی و زیر سطحی، کوتاه و منشعب می باشد. به طور کلی رشد رویشی این گونه، از اواسط فروردین ماه آغاز می شود و در خرداد ماه به گل می نشیند و در آبان ماه میوه های آن می رسد. این گیاه در طبیعت از طریق ریشه، کنده و بذر تکثیر می یابد. در مطالعه تاثیر فاکتورهای حیاتی و نقش عوامل مخرب در محدود نمودن پراکنش لیلکی مشخص شد که عوامل اصلی محدود کننده پراکنش لیلکی، چرای شدید دام، بهره برداری به منظور سوخت و پایه های حصار می باشند. از طرف دیگر دامداران از میوه های لیلکی برای تغذیه دام استفاده می کنند.
Hedera pastuchovii  1
1 Hederin
1 Terita
2 Atret