وبلاگ

با سقوط سلسله­ی ساسانی زندگی در ایران به گونه ای دیگر رقم خورد و روزگار روی دیگر خود را نشان داد. دین­یاران یا روحانیون زرتشتی مرجعیت سیاسی خود را برای همیشه از دست دادند. آنان تا پیش از این در کسوت مرجعیت دینی و سیاسی به رتق و فتق امور می­پرداختند و در تمام دستگاه حاکمیت نفوذ ویژه داشتند. حتی خود شاه می­بایست از جناب موبد تاییدیه داشته باشد؛ حال آنکه از دوبال ریاست ساسانیان، تنها بال دیانت باقی مانده و بال سیاست از بین رفته بود و بهدینان در زیر فرمان مسلمانان بودند؛ معلوم نبود که آیا چیزی از قداست و دیانت زرتشتی  باقی خواهد ماند یاخیر؟!

اعراب در همان سال­های نخستین حمله توانستند اکثر مناطق ایران را تحت کنترل خود درآورند و با وجود آن‏كه  ایران جزئی از قلمرو جهان اسلام تلقی می‏شد، به عنوان یک جامعه‏ی اسلامی برخوردار از فرهنگ اسلامی به شمار نمی‏آمد. در واقع قرون اولیه اسلامی کشور ایران، رزمگاه دو تمدن ایران و اسلام گشت که در آن این دو فرهنگ به ارزیابی همدیگر پرداختند و در نهایت تلاش کردند تا پس از پایان دو یا سه قرن اول زمینه ­های مشترک دینی-فرهنگی را بیابند و زندگی را برآن بنا کنند. اگر چه در تاریخ زمان دقیق و واقعی برای رخدادهای عظیم مذهبی و فرهنگی نمی­توان مشخص نمود، اما به نظر می­رسد که در همان چند قرن اول اسلامی بود که فرهنگ ایرانیان، به امتزاجی از فرهنگ ایران و اسلام منتقل شد. به عبارتی می­توان از قرون اولیه اسلامی با عنوان دوران گذار یا انتقال از تمدن باستانی ایران-زرتشتی به تمدن پویای ایرانی­-­اسلامی یاد کرد. اصلی­ترین مسئله دوران گذار، مسئله تغییر دین و فرهنگ زرتشتیان به اسلام است.

ایران یکپارچه اسلامی نشد اما اسلام به سرعت هر روز پیشرفت می­کرد و رویه­ی حقیقت خود را مکشوف تر می­نمود. اکثر مسلمانان ایرانی نه با زور شمشیر، بلکه با قدرت استدلال ایمان می­آوردند. غیرت و تمدن ایرانی به هر کسی اجازه نمی­داد که بخاطر تیزی شمشیر ایمان خویش را از دست دهد و ذلت دنیا و آخرت را بپذیرد. اگر چه شمشیر تازیان تیز بود اما در مصاف با ایمان آهنین ایرانیان، کارآمدی چندانی

 نداشت؛ بلکه بالعکس گرایش ایرانیان به اسلام عمدتا از سر شوق و استدلال عقلی بوده است. آنچه بیشتر ایرانیان را به پذیرش دین جدید تشویق می­نمود مشابهت­های دین خود با دین جدید بود، و البته بی میل نبودند که از فشار طبقه روحانی و قوانین سخت دینی زرتشتی رهایی یابند. از این روی لباس نوی حق و حقیقت را در بهارآزادی اسلامی بر تن نهادند. البته فشار مستقیم از ناحیه حاکمان مسلمان و فقر، جامعه و دین­یاران زرتشتی را تهدید می­کرد و از این بابت دین­یاران بسیار متأثر می­شدند. برخی از مومنین برای فرار از پرداخت جزیه اسلام را به ظاهر پذیرفتند. یا در مناطقی مانند سواد و خراسان دهقانان برای حفظ موقعیت اقتصای و اجتماعی خویش اولین کسانی بودند که دین خود را تغییر دادند.

اینجا بود که دین­یاران باید به عنوان حافظان منافع دینی و ملی دست بکارهای اساسی می­زدند و نقش محوری خود را نشان می­دادند. دین­یاران زرتشتی  به علت حمایت فراوان ساسانیان نتوانسته بودند شیوه و راه و رسم بی­نیازی و استقلال از قدرت سیاسی را بیاموزند. همین باعث شد که در یکی دو قرن اول اسلام نتوانند بصورت جدی از دین و فرهنگ خود حمایت کنند لذا درباره واکنش دین­یاران با اعراب مهاجم و نیز جایگاه و موقعیت اجتماعی­شان منابع موجود، حاوی اطلاعات بسیار اندکی هستند. به هر روی حشمت و قدرت موبدان پس از انقراض سلسله ساسانی خیلی کم شد؛ ولی باز هم چون جمع کثیری از ایرانیان تا اواخر سده سوم دین زرتشتی داشتند، موبدان به اندازه قابل اعتباری قدرت داشتند و نفوذ معنوی‌شان کم نبود، خاصه موبدان موبد که رئیس حقیقی ایرانیان زرتشتی بود، و هر چند قدرت و اعتبار او به­مرور که ایرانیان دین اسلام را می‌پذیرفتند، نقصان می‌یافت، در آخر قرن سوم محترم و صاحب اختیار معنوی و دینی بود و حل و عقد مسائل و مشکلات دینی را به عهده داشت. بطور یقین می‌دانیم که تا قرن چهارم هجری از ایرانیان جمعی کثیر به دین اهورامزدا مانده و آتشکده‌های بسیار در شهرها و روستاها برپا بود. تالیفات بسیار به زبان پهلوی می‌شد و موبدان و هیربدان هنوز محترم بودند و حتی به دربار خلفا راه داشته اند. از اواخر قرن چهار به بعد، تعصب خشک و سخت گیری و خشونت نسبت به صاحبان ادیان دیگر شدت یافت و دین مزدیسنان رفته رفته از رونق افتاده ضعیف و تقریبا متروک شد.

حقیقت آن است­ که کیش زرتشت هیچگاه سقوط نکرد و هنوز هم که هنوز است به علت شهامت و پایداری نسل­های پی‌درپی دوام آورده است. کاهش پیروان این دین  با گذشت زمان اختصاص به کیش زرتشت ندارد. این سرنوشت عمومی تمام جماعات مذهبی است که زیر فرمان کسانی قرار می‌گیرند که پیرو کیش دیگرند و رواج کیش خود را از فرائض دینی می‌دانند.