: پرستار نقش مهم و اساسی در مراقبت از بیمار و سلامت وی ایفاء می کند. سلامت پرستاران به دلایل متعددی نسبت به سایر مردم جامعه در معرض خطر بیشتری است. یکی از مهم ترین دلایل ایجاد تنش و استرس در پرستاران که کمتر به آن پرداخته شده است، تعارض بین کار و زندگی خانوادگی است که می تواند تاثیر مهمی بر عملکرد و سلامتی پرستاران داشته باشد.
هدف: مطالعه حاضر با هدف بررسی ارتباط سلامت عمومی با تعارض کار و خانواده در پرستاران انجام شده است.
مواد و روش ها: در این مطالعه مقطعی از نوع توصیفی- تحلیلی 374 پرستار شاغل در هشت مرکز آموزشی درمانی شهر رشت به شیوه تصادفی طبقه ای انتخاب و با بهره گرفتن از ابزار سه بخشی شامل: پرسشنامه اطلاعات فردی و شغلی، پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ (GHQ) و پرسشنامه تعارض کار- خانواده کارلسون بررسی شدند. داده ها با بهره گرفتن از آزمونهای آماری توصیفی و استنباطی(اسپیرمن، من ویتنی یو و رگرسیون لجستیک چندگانه) در نسخه SPSS (17) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
نتایج: نتایج این مطالعه نشان داد که 111نفر(7/29%) از واحدهای مورد پژوهش سالم و 263 نفر(3/70%) احتمال اختلال درسلامتی را دارند. همچنین در تمام حیطه های تعارض کار- خانواده و خانواده- کار شاخص های آماری(میانگین، میانه و انحراف معیار) در پرستاران با اختلال در سلامتی بالاتر از پرستاران سالم است(001/0 P<).مدل رگرسیون لجستیک چندگانه نشان داد که با تعدیل متغیرهای زمینه ای و مداخله گر حیطه تعارض کار- خانواده از نظر فشار و تعارض خانواده- کار از نظر زمان از حیطه های تاثیر گذار در سلامت پرستاران هستند همچنین از بین عوامل فردی و شغلی، مشارکت همسر(001/0 P<)، پست سازمانی (01/0 P<)، علاقه به شغل(008/0 P<)، داشتن شغل دوم (24/0 P<) و نگهداری از افراد سالمند و یا معلول در خانواده(05/0 P<) از عوامل مرتبط با سلامت پرستاران می باشد.
نتیجه گیری: یافته های این پژوهش اهمیت ایجاد تعادل در زندگی خانوادگی و شغلی پرستاران را به عنوان عامل مهمی در سلامت آنان مورد تاکید قرار می دهد. با آگاه نمودن مسئولین از نتایج این تحقیق می توان گام مهمی در جهت کاهش مشکلات پرستاران و افزایش کیفیت خدمات رسانی آنان برداشت.
کلید واژه ها: پرستاران/ سلامت عمومی/ تعارض کار- خانواده/ تعارض خانواده-کار
دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رش
عنوان صفحه
| فصل اول: کلیات | |
| بیان مساله | 1 |
| اهداف پژوهش( هدف کلی و اهداف ویژه) | 7 |
| سوالات پژوهش | 9 |
| تعاریف نظری واژه ها | 10 |
| تعاریف عملی واژه ها | 12 |
| محدودیت های پژوهش | 15 |
| پیش فرض های پژوهش | 15 |
| فصل دوم : زمینه و پیشینه پژوهش | |
| چهار چوب پژوهش | 16 |
| بر مطالعات | 41 |
| فصل سوم : روش اجرای تحقیق | |
| نوع پژوهش | 60 |
| جامعه پژوهش | 60 |
| نمونه پژوهش، تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری | 60 |
| مشخصات واحدهای مورد پژوهش | 60 |
| محیط پژوهش | 61 |
| ابزار گردآوری اطلاعات | 61 |
| تعیین اعتبار علمی یا روایی ابزار | 63 |
| تعیین اعتماد علمی یا پایایی ابزار | 63 |
روش گردآوری اطلاعات
|
65 |
| روش تجزیه تحلیل داده ها و روش های آماری | 66 |
| ملاحظات اخلاقی | 66 |
| فصل چهارم : نتایج تحقیق | |
| یافته های پژوهش | 67 |
| فصل پنجم : بحث و بررسی یافته ها | |
| تجزیه و تحلیل یافته ها | 95 |
| نتیجه گیری نهائی یافته ها | 112 |
| کاربرد یافته ها در پرستاری | 115 |
| پیشنهادات براساس یافته ها | 117 |
| فهرست منابع | 119
|
| پیوست | |
| پرسشنامه تعارض کار- خانواده کارلسون | |
| پرسشنامه 28 سوالی سلامت عمومی گلدبرگ |
فهرست جداول و نمودارها: |
|
| عنوان | صفحه |
| جدول شماره 1: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب خصوصیات فردی، خانوادگی و شغلی | 67 |
| جدول شماره 2 : شاخص های پراکنندگی مرکزی صفات کمی واحدهای مورد پژوهش | 71 |
جدول شماره 3: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به تعارض کار – خانواد از نظر زمان و تعیین م
میانگین آن |
72 |
| جدول شماره 4: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به تعارض کار – خانواد از نظر فشار و تعیین میانگین آن | 73 |
| جدول شماره 5: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به تعارض کار- خانواده از نظر رفتار و تعیین میانگین آن | 74 |
| جدول شماره 6: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به تعارض خانواده- کار از نظر زمان و تعیین میانگین آن | 75 |
| جدول شماره 7: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به تعارض خانواده- کار از نظرفشار و تعیین میانگین آن | 76 |
| جدول شماره8: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به تعارض خانواده- کار از نظر رفتار و تعیین میانگین آن | 77 |
| جدول شماره 9: تعیین میانگین کلی نمره تعارض کار- خانواده و خانواده- کار و ابعاد آن ها | 78 |
| جدول شماره 10: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به حیطه جسمانی پرسشنامه سلامت عمومی و میانگین نمره این حیطه | 79 |
| جدول شماره11: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به حیطه اضطراب و بی خوابی پرسشنامه سلامت عمومی و میانگین نمره این حیطه | 80 |
| جدول شماره 12: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به حیطه اختلال در عملکرد اجتماعی پرسشنامه سلامت عمومی و میانگین نمره این حیطه: | 81 |
| جدول شماره 13: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب انتخاب سوالات مربوط به حیطه افسردگی پرسشنامه سلامت عمومی و میانگین نمره این حیطه | 82 |
| جدول شماره 14: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب وضعیت کلی سلامت عمومی | 83 |
| جدول شماره 15: تعیین نرمال بودن توزیع سلامت عمومی و تعارض کار – خانواده و خانواده – کار و ابعاد آن ها | 84 |
| جدول شماره 16: تعیین ارتباط ابعاد سلامت عمومی با تعارض کار- خانواده | 85 |
| جدول شماره 17: تعیین ارتباط سلامت عمومی(کیفی) با تعارض کار- خانواده | 86 |
| جدول شماره 18: تعیین ارتباط ابعاد سلامت عمومی با تعارض خانواده- کار | 87 |
| جدول شماره 19: تعیین ارتباط سلامت عمومی(کیفی) با تعارض خانواده- کار | 88 |
| جدول شماره 20: برآورد ضریب رگرسیونی ارتباط سلامت عمومی و تعارض کار- خانواده با تعدیل متغیرهای فردی و شغلی بر اساس مدل لجستیک رگرسیون چندگانه | 89 |
| جدول شماره 21: برآورد ضریب رگرسیونی ارتباط سلامت عمومی و تعارض خانواده- کار با تعدیل متغیرهای فردی و شغلی بر اساس مدل لجستیک رگرسیون چندگان | 92
|
| نمودارها: | |
| نمودار شماره 1: وضعیت سلامت عمومی واحدهای مورد پژوهش | 83 |
| نمودار شماره 2: شدت ارتباط تعارض کار- خانواده از نظر فشار با سلامت عمومی | 90 |
| نمودار شماره 3: مقایسه فاصله اعتماد 95% میانگین نمره تعارض کار- خانواده از نظر فشار بر حسب اختلال در سلامت عمومی | 91 |
| نمودار شماره 4: شدت ارتباط تعارض خانواده- کار از نظرزمان با سلامت عمومی | 93 |
نمودار شماره5: مقایسه فاصله اعتماد 95% میانگین نمره تعارض خانواده- کار از نظرزمان بر حسب اختلال در سلامت عمومی
|
94 |
بیان مسئله:
سلامتی حق اساسی هر انسان و یک هدف اجتماعی است؛ تمام دولت ها و سازمان ها موظف به تامین سلامت افراد می باشند(1). سلامتی که دارای ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی است، شرط لازم و ضروری برای ایفای نقش های فردی و اجتماعی می باشد و همه انسان ها در صورتی
می توانند فعالیت کامل داشته باشند که هم خود را سالم احساس کنند و هم جامعه آن ها را سالم بداند(2). عوامل متعددی از قبیل ساختار زیست شناختی، سبک زندگی، محیط، وضعیت اقتصادی- اجتماعی و جنسیت بر سلامتی تاثیر گذار هستند. بدون تردید کسی که دچار اختلال در سلامتی است از بر عهده گرفتن تعهدات و الزامات فردی، خانوادگی و اجتماعی ناتوان خواهد بود(3). تعریف سازمان بهداشت جهانی[1] از سلامت نیز بیان کننده ارتباط بین ابعاد مختلف جسمی، روانشناختی، اجتماعی، معنوی و فیزیکی انسان می باشد(4).
از عوامل بسیار مهم اثرگذار بر سلامتی فرد شغل اوست. برخی مشاغل از طریق در معرض قرار دادن فرد با عوامل تنش زای متعدد و مختلف فیزیکی، جسمی، روان شناختی و اجتماعی بیش از سایر مشاغل سلامتی فرد را تهدید می کنند(3). سلامت کارکنان چه از بعد جسمی و چه از بعد روانی در محیط کار، از جمله مسائلی است که در سازمان ها مورد توجه زیادی قرار گرفته است. مطالعات متعددی نشان داده اند که سلامت ارتباط مستقیمی با عوامل درونی- اجتماعی دارد و این عوامل نیز نقش مهمی هم در وضعیت سلامت و هم در ایجاد بیماری بر عهده دارند(5). کار ابزار تامین نیازهای انسان است و طبیعتاً فردی که با انجام مقدار معینی از کار، نیازهای خود را تامین می کند باید به جنبه های دیگر زندگی خود نیز بپردازد چرا که کار تمام نیازهای انسان را ارضاء نمی کند(6).
امروزه بخش بهداشت و درمان به دلیل ارتباط مستقیم با سلامت انسان ها یکی از مهم ترین حوزه های توسعه پایدار در جوامع بشری به شمار می رود(7). یكی از ارزشمند ترین سرمایه های سازمان های بهداشتی و درمانی هر کشور، نیروی انسانی آن ها میباشد که در این میان پرستار نقش مهم و اساسی را در مراقبت از بیمار و سلامت وی ایفاء می کند(8). پرستاران از اعضای مهم در سیستم خدمات سلامت هستند که جامعه بشری به خدمات آن ها نیازمند است و آن ها تاثیر خود را در نظام سلامت از طریق ایفای نقش های مختلف انجام می دهند(9). کادر پرستاری حدود 80-60 درصد از نیروی انسانی بیمارستانها را تشکیل می دهند(9). به طوری که طبق آمار سال 1390، 170 هزار نفر از کارکنان پرستاری مرد و زن در بخش دولتی و خصوصی مشغول به كار می باشند و سالیانه 8000 نفراز پرستاران فارغ التحصیل به این تعداد اضافه می شوند(10). همچنین آمار ارائه شده از سوی سازمان نظام پرستاری شهر رشت در سال 1390، تعداد پرستاران شاغل در بیمارستان های دولتی شهر رشت را 1169 نفر گزارش نموده است. لذا با توجه به تعداد زیاد پرستاران، به خصوص پرستاران زن، بدیهی است آن ها در انجام مسئولیت جهت تامین بهداشت و سلامت جامعه نقش مهم و اساسی دارند زیرا ضمن مراقبت از سلامت و بهداشت جامعه و خانواده مسئول سلامت خود نیز هستند(12،11).
سلامت پرستاران به دلایل متعددی نسبت به سایر مردم جامعه در معرض خطر بیشتری است(13). سازمان بهداشت جهانی پس از مطالعه بر روی مشاغل پر تنش اعلام کرد که از 130 شغل مورد بررسی، پرستاران رتبه 27 را در مراجعه به پزشک از نظر مشکلات مربوط به سلامت کسب کرده اند(14). به علاوه مطالعات نشان دهنده بروز مشکلات مختلف روحی، به خصوص افسردگی و اضطراب در پرستاران می باشد(15). کار طولانی با بیماران بدحال، ایفای نقش حمایتی در ارتباط با بیماران سالخورده و ارائه مراقبت های ویژه به بیماران خاص، به خصوص، پرستاران زن را با توجه به ویژگی حساس بودنشان مستعد ابتلاء به انواع اختلالات روحی و روانی می کند(16). از دیگر مسائل، مشکلات جسمی پرستاران می باشد که به علت شرایط فیزیکی کار پرستاری، این افراد با آن مواجه می شوند. به طوری که کمردرد شایع ترین مشکل جسمی بیش از نیمی از زنان پرستار می باشد که باعث می شود حدود 18 درصد از آن ها کار خودرا ترک کنند و یا به مشاغل دیگر روی بیاورند. همچنین اختلالات خواب و ریتم های بیولوژیک از جمله مشکلاتی است که به وفور در میان این قشر یافت می شود(18،17).
گوستافسن[2] نیز در مطالعه خود، کیفیت خواب و سلامتی زنان را در ارتباط با شرایط کاری پرستاری بر روی160 نـمونه مورد مطالعه قرار داد و نتیجه گرفـت که 45 درصد از پرستاران، خـواب ناکافی 30 درصـد
مشکلات گوارشی و 62 درصد از درد کمـر و مفاصل شکایت داشتند و 35 درصد از آن ها دچار فرسـودگی
شغلی بودنـد(19).
در این میـان، یکی از مهـم ترین علل ایجاد کننده اختلال در سـلامت پرستاران که کمـتر به آن پرداخته شده، تعارض کار با خانواده[3] و خانواده با کار است[4] که می توانند تاثیرات مهمی بر عملـکرد پرستاران داشته
باشند. نتایج مطالعات بر روی تاثیر تعارض نقش در کار و خانواده اشخاص متناقض است. عده ای از پژوهشگران معتقدند که ایفای نقش های متعدد برای اشخاص سودمند است و سبب حفظ جایگاه اجتماعی و احساس مفید بودن می شود(14). در حالی که برخی دیگر مدعی هستند، تعدد نقش ها می تواند سلامت اشخاص را به خطر بیندازد(20). به طور کلی پیدایش و افزایش خانواده هایی که در آن زن و شوهر هر دو شاغل و دارای درآمد هستند، از تحولات اجتماعی هر کشور است. این حالت از زندگی خانوادگی به رغم بهره مندی از فواید ترکیب نقش، به دلیل نادیده گرفتن تقسیم سنتی کار در خانواده و نیز پذیرش و ایفای تعهدات بیشتر و جدیدتر، با فشارهایی مواجه است. یکی از این فشارها، تعارض متقابل کار با خانواده است که اگر مدیریت نشود، می تواند پیامدهایی ناخواسته بر کارکردهای خانواده و نیز سلامت روانی و اجتماعی اعضای آن داشته باشد(21). برای پرستاران مانند دیگر اقشار جامعه کار و پیشه به عنوان مهم ترین عامل شکل دهنده هویت اجتماعی، منبع تامین کننده خانواده و شکل دهنده روابط اجتماعی تلقی می شود؛ به همین دلیل است که امروزه توجه به محیط های شغلی و شرایط کار کارکنان امری است که به منظور بالا بردن کیفیت کار، حفظ سلامت و بهداشت کارکنان و همچنین بهره وری بیشتر و بهتر از طول مدت سنوات کاری مورد توجه قرار می گیرد(16). با وجود تمام اثرات مثبتی که کار و درآمد حاصل از آن روی زندگی هر انسانی دارد، مفهوم کار به شکل نامحسوسی در طول زمان تغییر کرده و روابط اجتماعی و خانوادگی انسان ها را در معرض تغییراتی گسترده قرار داده و نهایتاً سبب به وجود آمدن مشکلاتی برای افراد گردیده است(21).
مفاهیم کار و خانواده بیشترین و قوی ترین پیوند را با فرد و جامعه دارند که ایجاد تعادل بین آن ها از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. تعادل مورد نظر تعادلی پویاست که هر عنصر آن ضمن ارتباط و کنش متقابل با عنصر دیگر، نقش مکمل و حمایت کننده نیز دارد و برای رسیدن به چنین تعادلی لازم نیست یکی به نفع دیگری کنار گذاشته شود. این تعادل خود به خود ایجاد نمی شود و اگر رابطه بین کار و زندگی مدیریت نشود، تعارض بین آن ها زیان های جبران ناپذیری برای فرد، سازمان و جامعه در پی خواهد داشت(22).
روش بلا و اسپنله[5]، تعارض نقش ها[6] را محصول از دست رفتن شرایط تعادل نقش ها در جامعه می دانند(23). ابرکرامپی و همکاران[7] سه معنی جداگانه برای تعارض نقش در نظر می گیرند؛ در معنای اول تعارض نقش حاصل انتظارات ناسازگار دو یا تعداد بیشتری از نقش هایی است که فرد ایفای آن ها را به طور هم زمان برعهده دارد. در معنای دوم تعارض نتیجه اختلاف در تعریف نقش مشخص از سوی فرد و سایر شرکای نقش است و در معنای سوم تعارض ناشی از انتظارات متعارض نقش های مرتبط با یک نقش کانونی است. بنابراین هر گاه فرد در وضعیتی قرار بگیرد که مجبور به قبول هم زمان دو نقش شود که تکالیفی متداخل بر عهده اش می گذارند، تعارض نقش ایجاد شده است(24).
تعارض متقابل کار- خانواده مشکلی برای پرستاران و حرفه پرستاری محسوب می شود. بسیاری از پرستاران امروزه با چالش متعادل سازی نقش های شغلی و خانوادگی خود روبرو هستند. هنوز دقیقاً مشخص نیست که چگونه و چه تعداد از پرستاران آن را تجربه می کنند و کدام یک از ابعاد آن می توان تاثیر بیشتری بر عملکرد پرستاران داشته باشد. اما نتایج مطالعات، شیوع و تکرار بالای این پدیده را نشان می دهد که می تواند علتی برای ترک خدمت پرستاران باشد(25). کریز واکز[8] و همکاران در مطالعه خود بر روی پرستاران آمریکایی می نویسند که تعارض کار و خانواده ممکن است منجر به ترک حرفه و تشدید بحران کمبود پرستار گردد. به اعتقاد آنان پرستاران به دلیل شرایط شغلی از جمله پایین بودن حمایت سازمانی، تعداد نوبت های کاری، سختی کار، ساعات کاری طولانی و غیره بیشتر در معرض تعارض ناشی از کار و خانواده قرار دارند و هر ساله تعداد زیادی از پرستاران در آمریکا به دلیل عدم رضایت شغلی، کارشان را ترک می کنند که این امر علاوه بر اتلاف هزینه های صرف شده جهت آموزش آنان، موجب از دست دادن مهارت ها، تخصص و منابع نیز می شود(26).
به دلیل پیچیدگی و چند وجهی بودن موضوع تعادل بین کار و خانواده و تحقیقات اندک در این مورد اغلب در درک و تفسیر آن مشکلاتی به وجود می آید. بر اثر همین برداشت نادرست است که بسیاری از افراد کار و خانواده را به دو امر کاملاً جدا از هم تقسیم می کنند که منافع یک طرف به ضرر طرف مقابل تمام می شود و منجر به تعارض کار – خانواده می گردد(27).
تعارض کار- خانواده یک منبع استرس است که بسیاری از اشخاص آن را تجربه می کنند(28،27). تعارض کار- خانواده به عنوان یک شکل از تعارض درون نقشی تعریف می شود که در آن فشار نقش درحیطه کار و خانواده به طور متقابل در بعضی از جهات ناسازگار است بدین معنی که مشارکت در نقش کاری و یا خانوادگی را دشوار می سازد(28). کارلسون[9] و همکاران معتقدند که کار و خانواده می توانند اثر متقابل و نقش مکمل برای یکدیگر داشته باشند؛ به این صورت که با کار کردن نیازهای خانواده برآورده می شود و حمایت خانواده موجبات تقویت روحی و جسمی کارکنان را فراهم می آورد(28). در مقابل رابینز[10] بیان می کند که تعارض بین کار و خانواده الزاماً سبب ایجاد مشکل می شود(29).
نتایج تحقیق میشل[11] بر روی پرستاران هشت کشور اروپا یی نشان داد که تعدد نقش یکی از دلایل عمده تضاد بین وظایف خانودگی و شغلی فرد است وی معتقد است تعارض نقش در خانواده و محیط کار می تواند سلامت پرستاران را تهدید کند. اختلالات سلامت عمومی در نمونه های مورد مطالعه وی از شیوع بالا 6/43 درصد برخوردار بوده است. به عقیده میشل تضاد نقش، ابهام نقش، تقبل بیش از حد وظایف، تداخل کار با زندگی شخصی و خانوادگی از جمله عوامل بسیار مهم در وقوع اختلال سلامتی در پرستاران می باشد(30).
فرم در حال بارگذاری ...
