وبلاگ

و اساس مطالعات سیاسی دولت، حکومت و جامعه که روابط و مناسبات این اجزا پیش زمینه و سرآغاز مطالعات رشته های سیاسی و بین الملل را تشکیل می­دهد و بدون شناخت ملت و عناصر ملت سازی، مطالعه در زمینه علوم فوق کاری بیهوده و بدون محتوی خواهد بود، زیرا ملت به عنوان موضوع کلان و پیچیده اسکلت بندی مطالعات سیاسی و بین الملل را تشکیل می دهد.

 

واقعیت پدیده ملت سازی و گونه های مختلف سیاست های ملت سازی قدمتی تاریخی دارد اما نظریه پردازی پیرامون آن با پیدایش دولت – ملت های مدرن اروپایی و شیوع نظریه های نوسازی و توسعه مقارن شده است. در همین راستا صاحب نظران مختلف درباره مؤلفه ها و عناصر ملت، شیوه های شکل گیری ناسیونالیسم و ملی گرایی در میان ملت ها و نسبت ملت به عنوان کل با هویت های خرده مثل گروه های قومی، نژادی، زبانی و مذهبی و نسبت سیاست ملت سازی با دموکراسی، آزادی، خشونت یا همزیستی سیاسی و الگوهای متفاوت ملت سازی در ملت های نوپا و تاریخی نظریه های متعددی را مطرح نموده اند.

 

کشور ایران به عنوان یکی از تمدن­های کهن در طول تاریخ فراز و فرودهایی داشته و حوادث گوناگونی را پشت سرگذاشته است ولی ملت ایران توانسته ماندگاری خود را با وجود تحولات بزرگ در تمام عصرها و دوره­ها حفظ نماید. بنابراین شناخت الگوها و گونه های ملت سازی در ایران و خصوصاً بعد از انقلاب اسلامی از اهمیت بسیاری برخوردار است.

 

لذا با توجه به این توضیحات و همچنین به دلیل اهمیت موضوع ونبود کارهای تحقیقی پیرامون ملت سازی در ایران، خصوصاً در مطالعات موردی پیرامون جمهوری اسلامی، دراین پژوهش سعی گردیده است تا الگوهای ملت سازی اتخاذ شده از سوی دولت­های بعد از انقلاب اسلامی مورد مطالعه قرار گیرد ونقش آن در روند توسعه و تعالی ایران در طی دوره های مختلف علی الخصوص در دوران سازندگی و اصلاحات مورد کاوش و بررسی قرار گیرد.

 

فصل اول

 

1-1- کلیات

 

1-1-1- بیان مسأله:

 

ایجاد روح مشترک ملی که از آن با عنوان ملت سازی یاد می شود، هدف اساسی کلیه ی نظام های سیاسی در همه ادوار تاریخ بوده و هست. در بیانی ساده ملت سازی فرایندی است که طی آن شهروندان جامعه به تدریج پیرامون نقاط مشترک و وحدت آفرین به خود فهمی می رسند و اشتراکات را تقویت می کنند و در مسیر تکامل آن گام بر می دارند و در عین حال نقاط گسست و شکاف بر انگیز از بین می رود و یا تضعیف می شوند. در نقطه تکامل این فرایند گروه های متنوع قومی، زبانی و مذهبی به هویتی واحد دست می یابند و با آن منظومه هویتی خود و جامعه را تعریف می نمایند.

 

نیل به چنین هویتی در پرتو سیاست های ملت سازی ممکن می شود. سیاست ملت سازی در جوامع متنوع و تاریخی و نیز در جوامع در حال گذار هم ضرورتی مضاعف دارد و هم با چالش ها و موانع جدی تری نیز روبروست. ضرورت اتخاذ سیاست ملت سازی به حدی است که در جوامع در حال توسعه اخیراً فرایند ملت سازی را به عنوان الزام توسعه ایی شناخته اند.ادبیات مربوط به ملت سازی طی سال های اخیربیشتر معطوف به توسعه می باشد و به تعبیر دیگر گفته می شود آن نوع از ملت سازی فرجام موفقیت آمیزتر و پایدارتر خواهد داشت که از فردای شکل گیری دولت (ایجاد انسجام در ساختارهای حاکمیت نو ظهور)، توسعه به معنی جامع کلمه را در دستور کار قرار دهد.

 

واقعیت پدیده ملت سازی و گونه های مختلف سیاست های ملت سازی قدمتی تاریخی دارد اما نظریه پردازان پیرامون آن با پیدایش دولت- ملت های مدرن اروپایی و شیوع نظریه های نوسازی و توسعه مقارن شده است. در همین راستا صاحب نظران مختلف درباره مؤلفه ها و عناصر ملت، شیوه ­های شکل گیری ناسیونالیسم و ملی گرایی در میان ملت ها و پرورش منش و شخصیت ملی و نسبت ملت به عنوان کل با هویت خرده ملی مثل گروه های قومی، نژادی، زبانی و مذهبی، نسبت سیاست ملت سازی با دموکراسی، آزادی، حقوق بشر، خشونت یا همزیستی سیاسی و تفاوت­های سیاست­های ملت­سازی در ملت های نوپا و تاریخی نظریه های متعددی را مطرح نموده اند.

 

ملت ایران یکی از معدود ملت­های تاریخی جهان است؛ که علی رغم فراز و نشیب­های طولانی توانسته پایایی و ماندگاری خود را حفظ نماید. ایران از جمله کشورهایی است که سیاست­سازی آن از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و سیاست­مداران قرار گرفته است. اصول و پایه های سیاست ملت­سازی ایران با پیدایش انقلاب اسلامی که بر مبنای معرفتی دین محور استوار بود، در مقایسه با نظام سیاسی پیشین دستخوش تغییرات بنیادین گشته و تفاوت­های ماهوی یافت. لذا طبیعی می نمود که نظام نوپا سیاست متفاوت ملت­سازی را دنبال کند اما از سوی دیگر بروز جنگ تحمیلی در دهه 1360 ه.ش پیگیری و اجرای سیاست مدون و برنامه محور ملت­سازی را نمی داد و در عمل از پایان جنگ تحمیلی و آغاز به کار دولت موسوم به سازندگی است که تدوین برنامه ­های توسعه در دستور کار نظام جمهوری اسلامی قرار گرفت و پس از آن در دولت موسوم به اصلاحات با تکیه بر مؤلفه ­های دیگر با بعضی بازنگری ­ها دنبال شد.

 

اینک با توجه به ملاحظات فوق پرسش اصلی تحقیق چنین است:

 

 

 

2-1-1- سوال های تحقیق

 

سؤال اصلی:

 

الگوی سیاست­های ملت­سازی در دوران سازندگی و اصلاحات چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم داشته است؟

 

سؤال های فرعی:

 

1- الگوهای مختلف سیاست ملت سازی کدامند؟

 

2- مهمترین مؤلفه های سیاست ملت سازی در دوران سازندگی و اصلاحات چه بوده است؟

 

3- شیوه های اعمال و پیگیری سیاست ملت سازی در دو دوره چگونه بوده است؟

 

3-1-1- پیشینه و ادبیات تحقیق

 

در زمینه ملت سازی در ایران بعد از انقلاب،منابع زیادی به رشته تحریر در نیامده است بلکه بیشتر در قالب مقاله ها و بیانیه­ها و مصوبه های مجلس موجود و قابل استنباط می باشد.لذا می توان گفت مطالعه موردی پیرامون  این موضوع، نو و بدیع می باشد. با این حال در این بخش می توان دو دسته از پژوهش­هایی که صورت گرفته را از هم تمییز داد:

 

الف.پژوهش هایی که مفاهیم نظری ملت، ملت سازی و ملیت را مورد بررسی قرار داده اند.

 

ب.پژوهش های داخلی و خارجی که بحث قومیت وقوم گرایی و اقلیت ها وتکثرگرایی را بررسی کرده اند.

 

در ذیل به بررسی اجمالی این دو دسته از پژوهش ها خواهیم پرداخت.

 

الف.پژوهش هایی که مفاهیم نظری ملت،ملت سازی، ملیت را مورد بررسی قرار داده اند.

 

– حمید احمدی، هویت، ملیت، قومیت

 

یکی از منابع معتبر درباره موضوع فوق کتاب هویت، ملیت، قومیت نگاشته حمید احمدی است.به نظر اوآنچه که باعث بی اعتنایی به مبحث ملیت در ایران شده است، تأثیرپذیری جمهوری اسلامی ایران از سیاست های رسمی انترناسیونالیسم اسلامی می باشد.ایشان در این کتاب به محور مذهب و دین توجه کردند ولی آن چه که ابن نوشته با این کتاب را متمایز می کند؛ بحث نقش دولت و سیاست­ها و تصمیمات اتخاذ شده از طرف سازمان های اجرایی کشور در زمینه عدم توجه یا توجه به مسأله ملت و ملت سازی است.

 

– کتاب مبانی هویت ایرانی از قدیر نصری

 

در این کتاب به عناصر هویت ملی و سازنده برنامه های ملت سازی مانند دین، زبان، فرهنگ و … اشاره شده است. ولی آنچه که در این منبع مغفول ماند و دراین پژوهش مطالعه می شود؛ بررسی و نقش این عناصر هویت ملی در برنامه های ملت سازی دو دولت بعد از انقلاب اسلامی است.

 

-کتاب بنیادهای هویت ملی ایرانی از حمید احمدی

 

ایشان در این کتاب توجه به مسأله دیدگاه های سنتی به هویت ملی ایران، دیدگاه های مدرن درباره هویت ایرانی و بازسازی هویت ملی ایرانی در عصر جهانی شدن پرداخته اند. در ضمن به عناصر شکل گیری ملت چون: سرزمین مشترک، نیای مشترک، تاریخ و زبان و دین مشترک و … توجه کرده اند. ولی آن چه که در این کتاب بدان توجه نشده است، عدم توجه به دولت های روی کار آمده در ایران و سیاست ها  و اقدامات آن ها و تأکید هر یک از این دولت ها به عناصر تشکیل دهنده ملت در هر دوره خاصی است. در ضمن آنچه که در این پژوهش مطالعه می شود؛ سیاست های قومی و توجه و عدم توجه به اقوام و تاثیر این امر در ملت سازی است.

 

ب) پژوهش های داخلی و خارجی که بحث قومیت وقوم گرایی و اقلیت ها وتکثرگرایی را بررسی کرده اند.

 

-کتاب کثرت گرایی فرهنگی از سی.دبلیو واتسون

 

این کتاب از جمله کتاب های لاتین و مهم در این زمینه می­باشد. نویسنده در این کتاب به مسأله ملیت- گرایی و کثرت گرایی فرهنگی و نقش رسانه ها و دین و آموزش و پرورش در فرایند ملت سازی توجه می- کندو به تمایز میان جوامع تک فرهنگی و چند فرهنگی می پردازد و برای فهم مطالب خود را در این کتاب از مثال هایی چون؛ کشورهای چون مالزی و ایالات متحده آمریکا استفاده کرده؛ که چگونه رهبران آن کشورها توانسته اند سیاست های قومی مناسبی را اتخاذ کنند. ولی آن چه که در تمایز پژوهش من نسبت به این کتاب دیده می شود این می باشد که مسئله مورد تمرکز من بر کشور ایران می باشد وهم این که در این کتاب به تاثیر وجود نظام دموکراتیک و اقتدار گرا در فرایند ملت سازی توجهی نکرده است که در تحقیق من این رابطه دیده می شود.

 

-از دیگر کتاب های لاتین نوشته شده در این زمینه کتاب اقلیت ها و تبعیض ها از جی.ام.ورستر، فیلیپ پرل موتز است.در این کتاب توجه به مسئله حقوق اقلیت ها و دولت های قانون سالار و احقاق حقوق اقلیت ها از طریق تصویب لوایح قانونی و رفتار تبعیض آمیز گروه های اقلیت علیه گروه های اکثریت و رابطه چند گونگی قومی و فدرالیسم توجه شده است. این کتاب برای درک بهتر قومیت و سیاست های قومی به مثال های تجربی چون کشور هند و مالزی می پردازد. ولی آن چه که پژوهش من به این مطلب می افزاید نقش مذهب است که در این کتاب مجالی برای پرداختن به رابطه مذهب و ملت سازی نشده است. در ضمن مبنای مطالعات من مبتنی بر نقش مصوبات مجالس و نقش مستقیم دولت در ساختن تصمیمات قومی است.

 

-سید رضا صالحی امیری، مدیریت منازعات قومی در ایران

 

از جمله کتاب هایی که مستقیماً به بحث سیاست های قومی در ایران در ادوار مختلف پرداخته کتاب آقای امیری است.نویسنده سیاست های ملت سازی در دوران سازندگی را تحت تاثیر توسعه اقتصادی و تشدید نابرابری های منطقه ایی دانسته و در دوران اصلاحات تمرکز به حقوق شهروندی و زبان فارسی و اولویت قراردادن حقوق اقلیت ها و اقوام شده است. ولی آن چه این پژوهش بدان می پردازد و در این کتاب به آن تمرکز نشده است؛ بررسی قوانین کشور از منظر ملت سازی است که هر محققی را در درک درست مبانی ملت سازی در این دو دوره کمک     می کند.

 

-حمید احمدی، قومیت و قوم گرایی در ایران

 

نویسنده کنار گذاشتن وابستگی های عقیدتی وتأکید بر وفاداری ملی به جامعه ایرانی را اساس قرار داده و مشارکت سیاسی و جذب همه اقشار ایرانی بدون توجه به اعتقادات مذهبی، زبانی، قومی را مطرح می کند. ولی توجه این تحقیق بر آن  است که مذهب و اسلام از عوامل وحدت بخش و تاثیر گذار بر  ملت سازی در ایران محسوب می شود و در ضمن نقش سازنده دولت ها و تصمیمات آن ها و محرومیت و توجه به اقوام در این زمینه تأثیر گذار بوده است.

 

4-1-1- محدوده تحقیق

 

قلمرو این تحقیق از لحاظ زمانی از سال(1368تا 1384)یعنی دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی و آقای خاتمی می باشد.از نظر جغرافیایی کشور ایران را شامل می شود.