فرقه بابیه از انحرافات مهم اجتماعی در تاریخ ایران است که با فرهنگ و عقاید مردم ایران ارتباط تنگاتنگی داشته است. در این پژوهش که با عنوان بررسی زمینه های اجتماعی پیدایش بابیه در ایران شیعی انجام گرفته است، با توجه به نظریات اجتماعی، به تعریف مفاهیم اصلی در جنبش‌های اجتماعی پرداخته ایم و ایدئولوژی بابیه را از منظر این نظریات و مفاهیم مورد بررسی قرار داده ایم. پس از آن تعریف باب، معانی آن، تاریخچه ی بابیگری و رهبران و کنشگران آن را بررسی کرده ایم. با توجه به اینکه حوادث تاریخی در بستر جامعه و تحولات آن شکل می گیرد اوضاع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دوره ی بابیت مورد ارزیابی قرار گرفته است. نقش استعمار به عنوان زمینه ی اجتماعی خارجی و تاثیر کشورهای استعمار گر و اهداف آن ها در رشد و شکل گیری بابیه بررسی شده است. این بررسی از این جهت دارای اهمیت است که آشنایی با فضای آن دوره و آسیب شناسی آن به شناخت جریان های انحرافی در جامعه فعلی و چگونگی تشخیص و مقابله با آن کمک می کند. نتایج این تحقیق نشان میدهد که عواملی همچون استبداد شدید حاکم بر جامعه در حوزه ی سیاست داخلی در کنار سیاست های نادرست خارجی از جمله اعطای امتیازات به کشورهای غربی و پدیده استعمار، نقش قابل ملاحظه ای داشته است. شرایط نامساعد اجتماعی از جمله پایین بودن سطح دانش و بی سوادی در کنار شیوع بیماری های واگیر دار در این زمینه تاثیر گذار بوده است. در حوزه اقتصادی نیز عدم تملک کشاورزان بر زمین های کشاورزی به همراه وضع مالیات های سنگین توسط دولت به شکل گیری این فرقه و گرایش مردم به آن نقش اساسی داشته است.
1-1 پیشگفتار
بابیگری به‌عنوان یک جنبش اجتماعی در قرن سیزده هجری در ایران پا به عرصه وجود گذاشت و به‌عنوان حرکتی علیه سنت‌های دینی و اجتماعی حاکم بر جامعه به وجود آمد. این جنبش در کنار حکومت‌های استعماری و در مقابل فرهنگ اسلامی قرار گرفت عنوان ابزار استعمارگران مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
از نظر اجتماعی بروز این جنبش در ایران زمانی بود که پس از جنگ‌های ایران و روس به علت افزایش تماس بافرهنگ خارجی‌ها و تازه شدن افکار، نخبگان ونیز عوام را به خود مشغول کرده بود و در نتیجه‌ی چنین عواملی بود که فضا و زمینه برای ظهور و رشد حرکت‌های اجتماعی فراهم شده بود.
در چنین شرایطی جنبش‌های اجتماعی و اصلاحی چندی در ایران شکل گرفت و در این فضا برخی به فکر تغییر فرهنگ ملی حاکم و ایجاد نوآوری‌های مذهبی افتادند. درنتیجه این طرز تفکر بود که فرقه‌هایی مانند شیخیه، بابیه و حتی بها‍‍‍‍ئیه در کنار مکاتب سکولار در ایران
ظاهر شدند و همواره در مقابل حرکت‌های احیاگر سنت‌های ملی ـ دینی ایستادند و حرکت‌های سنت‌شکن را تأیید کردند. با این طرز فکر کلی این فرقه‌ها دست استعمار گران قرار گرفتند.
برای بیان ضرورت مطالعه جنبش‌های مذهبی ایران ازجمله بابیت باید گفت که ایدئولوژی نقش اساسی در ایجاد تشکل‌های سیاسی دارد. نظری به جنبش‌های اجتماعی خشک‌کنان درصد سال اخیر نشان میدهد که همه‌ی آنان از نوعی ایدئولوژی مذهبی بهره‌مند بوده‌اند. از سوی دیگر نظری به ایدئولوژی‌های غیرمذهبی و طرز تفکر و تلقی مردم ایران نسبت به آن ها از عدم موفقیت این‌گونه مرام‌ها در این سرزمین حکایت می‌کند.
شدت دوری جستن مردم جامعه‌ی ما از ایدئولوژی‌های سکولار به‌اندازه‌ای است که در تاریخ پنجاه ساله‌ی اخیر ایران قدرتمندان سیاسی به‌راحتی توانسته‌اند آنان را از صحنه‌ی سیاست حذف کنند و حتی برای مشروع جلوه دادن سرکوب مخالفان خود آنان را به وابستگی به این دسته از اندیشه‌ها متهم نمایند. این امر نشان میدهد که در جغرافیای سیاسی ایران‌زمین، برای ایجاد حرکت‌های سیاسی و اجتماعی استفاده از ایدئولوژی‌های مذهبی به‌مراتب کارسازتر از ایدئولوژی سکولاراست که نمونه‌های آن در تاریخ ایران فراوان ثبت‌شده است.
دولت مقتدر کورش کبیر با اتکا به ایدئولوژی مذهبی زرتشت قوام گرفت و دولت ساسانیان برای تجدید آن شکوه به وجهی از همان ایدئولوژی تمسک جست اولین دولت پایدار ملی با تشکیل حکومت صفویه و با ایدئولوژی مذهب شیعه به وجود آمد و حدود 200 سال دوام یافت.
این واقعیت اهمیت ایدئولوژی مذهبی و به‌تبع آن جنبش‌های مذهبی در ایران رانشان میدهد ونیز توجه ما را به این نکته جلب‌توجه می‌کند که در انجام حرکت‌های پایدار و درنتیجه تغییرات باثبات در این سرزمین همواره جنبش‌های مذهبی دخیل بوده‌اند.
این واقعیت تیغی دو دم است چرا که اصلاحگران می‌توانند در بهبود اوضاع از این قاعده سود جویند و ناصالحان در به بند کشیدن و غارت ثروت‌های او از آن بهره‌مند شوند. از این‌رو شناخت ابعاد و زمینه‌های اجتماعی بروز چنین جنبش‌هایی می‌تواند مصلحان حقیقی را از میان مدعیان دروغین اصلاحگری متمایز کند و سطح آگاهی مردم ومسوولان را بالا ببرد.
در ایران جنبش‌های مذهبی فراوانی ظهور کرده‌اند که در این تحقیق بررسی جنبش بابیت زمینه‌های اجتماعی آن مد نظر است برای شناسایی این جنبش و حرکت لازم است همه‌ی عوامل و زمینه‌ها و ابعاد دخیل در ایجاد و ظهور این جنبش مورد بررسی قرار گیرد. قبل از بیان دقیق‌تر هدف این تحقیق لازم است منظور خود را از مفهوم ” جنبش‌های اجتماعی ” بیان داریم.
اندیشمندان مختلف تعاریف متفاوتی از جنبش‌های اجتماعی ارائه کرده‌اند. ازلحاظ تاریخی مباحث مربوط به جنبش‌های ابتدا در نوشته‌های مربوط به ” رفتارهای جمعی ” آورده می‌شد و برخی از متفکرین این دو مفهوم را یکی می‌دانستند.
برای مثال بلومر در مورد تعریف جنبش‌های اجتماعی می‌گوید: «فعالیت جمعی برای استقرار نظم جدیدی از زندگی»[1].
نظر تورن تا حدی متفاوت است. او نظریه‌ای در مورد تغییرات اجتماعی، کنش و انقلاب ارائه می‌کند همه‌ی آن ها را جنبش اجتماعی تلقی می‌کند.
او عمدتاً جنبش‌های اجتماعی را کنش اجتماعی سیاسی ـفرهنگی قلمدادمی کند. جنبش‌های اجتماعی نه حادثه هستند و نه عواملی برای تغییر بلکه آنان کنش جمعی فاعلین می‌باشند که برای کنترل تاریخی گری مبارزه می‌کند یعنی کنترل منشأهای عظیم فرهنگی که معمولاً توسط آنان روابط محیط بر جامعه سازمان داده می‌شود[2].
برخی دیگر از نویسندگان جنبش‌های اجتماعی را یک پدیده مشخص معرفی می‌کنند اما تعریف آن ها همه‌ی ابعاد این پدیده را در برنمی‌گیرد مثلاً تیلی بر « مجموعه‌ی خاصی از اعتقادات»[3] به‌عنوان اساس جنبش‌های اجتماعی تأکید می‌کند و مک کارتی به«نظریات و عقاید جمعیتی که نشانه‌ی ترجیح آنان برای ایجاد تغییر در برخی از اجزای یک جامعه است»[4]، اهمیت میدهد. تعریفی که توسط گیدنز در این مورد وجود دارد جامع تراست وبیان می‌کند که «می‌توان یک جنبش اجتماعی را به‌عنوان کوششی جمعی برای نیل به منابع مشترک از طریق کنش جمعی خارج از محدوده‌ی نهادهای تثبیت‌شده‌ی اجتماعی تعریف کرد»[5].
همه‌ی تعاریف فوق تعاریف درستی از جنبش‌های اجتماعی هستند اما هر کدام به بخشی از این مفهوم توجه کرده‌اند در واقع تعاریف فوق تعاریف جامع و مانعی نیستند. اما در نهایت با توجه به همه‌ی تعاریف فوق می‌توان از آن ها این تعریف را که از همه آن ها گرفته‌شده و در واقع تلفیقی از تعاریف فوق است بیان داشت: جنبش اجتماعی عبارت است از حرکت مجموعه‌ای از افراد انسانی در زمینه‌ای از امکانات و لوازم و در بستری از محدودیت‌ها به‌صورت سازمان‌یافته به دنبال پیروی از یک رهبر با تعدادی از رهبران که همراه با ایدئولوژی مشخص هست به وجود می‌آید و به دنبال ایجاد تغییرات است که از این تغییرات ممکن است تدریجی باشد یا بنیادی.
فرم در حال بارگذاری ...
