بهداشت و سلامت مجموعه دانش و هنر پیشگیری از بیماری و تأمین، حفظ و ارتقای تندرستی و توانمندی بشر با بهره گرفتن از تلاش دسته جمعی است که منجر به توسعه جامعه می شود. این مفهوم در حوزه زندگی انسان گسترش یافته و به طریقی ضامن سلامت فرد و جامعه به شمار می رود.
از اینرو از دیدگاه جهانی مطابق تعریف استانداردی که سازمان جهانی بهداشت (WHO)[1] از سلامتی ارائه کرده است، میدان رسالت ها، سیاست ها و وظایف و فعالیت های بهداشت عمومی، جهان شمول گردیده و از فرد به سمت جامعه پیشروی می کند.
از دیدگاه فوق، سلامت عبارتست از تأمین رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی که معنای آن تنها به نبودن بیماری و نقص عضو، محدود نشده بلکه شامل سه محور جسم، روان و جامعه می شود و لذا هرگونه نقض و آسیبی که به هر یک از محورهای سه گانه وارد شود، تعادل فرد را بر هم زده و منجر به نبود سلامت می شود ( کازنو، 1381، ترجمه ساروخانی و محسنی ).
از لحاظ تاریخی، بذر بهداشت که حدود 3900 سال قبل از میلاد مسیح کاشته شد و در 1946 بعد از میلاد به عالی ترین ثمره خود که تصویب اساسنامه سازمان جهانی بهداشت بود دست یافت و بدینوسیله هدف غائی بهداشت، تأمین، حفظ و ارتقای سلامت بشری اعلام شد.
عمده ترین شاهراه تأمین و تضمین توسعه پایدار جوامع بشری برقراری کیفی سلامت افراد جامعه است. لذا رسالت و وظیفه اصلی بهداشت عمومی، استقرار تندرستی جامع و فراگیر و با کیفیت تک تک افراد جامعه است.
ایران با جمعیت تقریباً 75 میلیون نفری یکی از کشورهای پر جمعیت خاورمیانه است. ایران در مواجهه با مشکلات معمول کشورهای از نظر جمعیت شناسی جوان منطقه است که تاکنون همگام با رشد، درخواستهای زیادی برای خدمات عمومی متنوع داشته است.
جمعیت به زودی به سن کافی برای تشکیل خانواده جدید می رسند که سطح رشد جمعیت و بعد از آن نیاز به زیر بنای سلامت عمومی و خدمات را افزایش می دهد.
سازمان بهداشت جهانی در آخرین گزارش خود عملکرد سطح سیستم بهداشتی در ایران را پنجاه و هشتمین سطح بهداشتی و عملکرد کلی سیستم سلامتی در ایران را رتبه 93 در میان دولتهای جهان اعلام کرد ( سازمان جهانی بهداشت، 1384 ).
وضعیت بهداشتی در ایران نسبت به دو دهه قبل بهبود یافته است. ایران به واسطه برپایی شبکه وسیع خدمات بهداشتی اولیه توانست خدمات پیش گیری بهداشت عمومی را عرضه کند , در نتیجه سطح مرگ و میر مادر و کودک به طور قابل توجهی کاهش یافته و جالب اینکه متوسط طول عمر زندگی از زمان تولد افزایش یافته است. مرگ و میر نوزادان و کودکان زیر 5 سال در سال 2000 در مقایسه با سال 1970 که از هر 1000 نوزاد 122 نفر و از 1000 کودک زیر 5 سال 191 نفر می میرند، به ترتیب 6/28 و 6/35 از هزار تولد زنده کاهش یافته است. همچنین امید به زندگی از 70000 درصد در سال 2000 به 14/74 درصد در سال 2010 رسیده است.
شایان ذکر است که یکی از عوامل مؤثر بر بهداشت عمومی، آموزشهایی است که از طریق رسانه ها و به خصوص رسانه ملی داده می شود و سلامت فرد و جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد.
آموزش سلامت آن بخش از مراقبت های بهداشتی است که بر تأثیر عوامل رفتاری بر سلامت تکیه نموده و با مردمی آغاز می شود که سالم بوده و علاقه مند به توسعه معیارهای سلامت فردی و اجتماعی هستند و به آنها در گسترش شیوه های زندگی مؤثر در حفظ و ارتقای سلامت کمک می کند. آموزش سلامت ترکیبی از تجارب یادگیری تسهیل کننده اتخاذ داوطلبانه رفتار سالم است که منجر به تأمین، حفظ و ارتقای سلامت شده و ترکیبی از حمایت های آموزشی، ساختاری، اقتصادی و محیطی برای تعالی رفتار سالم است ( حلم سرشت، 1383 ).
آموزش دهندگان سلامت، پیشگامانی هستند که همیشه طالب درک جدیدی از رفتار انسانی و راه های جدید کاربرد دانش خویش به منظور حل مشکلات فردی و اجتماعی می باشند. تمام مراقبین سلامت و بیش از آن، تمام فعالان توسعه پایدار، آموزش دهنده سلامت هستند و این افتخاری است که توسعه و تقویت آن نیازمند برنامه ریزی دقیق برای توسعه آموزش سلامت متکی بر شواهد و مبتنی بر جامعه می باشد.
بدون شک تلویزیون رسانه ای گیرا و جذاب است و به آسانی بیننگان را خود جلب می کند و نیازی نیست بیننده حتما با سواد باشد تا پیام آن را درک کند و در مقایسه با رادیو از جهت بعد بصری دارای مزیت مضاعفی است هر چند که هزینه آن بیشتر است ولی از بعد آموزشی و اثر بخشی بسیار قویتر است ( تامپسون[2]، 1383، ترجمه اوحدی ).
تلویزیون ثابت کرده است که وسیله ارتباطی نیرومندی است که با تکیه بر توانمندی های خود تأثیرات فراوانی بر همه جامعه دارد. اگر امروزه تعریف تلویزیون آموزشی را منحصر به آن دسته از برنامه های تلویزیونی کنیم که فقط در قالب نظام آموزشی رسمی می گنجد. ممکن است برنامه ای بصورت آموزش غیر مستقیم باشد و در وضعیتی رسمی پخش شود.
در نهایت می توان مطرح کرد در این روزها که مفاهیمی چون سلامت و بهداشت در عصر آلودگی هوا، فست فودها، کامپیوتر و پشت میز نشینی های اداری رو به افزایش است، وسایل ارتباطی و رسانه ها اگر تنها ابزارهای جلوگیری از معضلات ناشی از این عوامل نباشند قطعاً مهمترین پل های ارتباطی بین متخصصان و مسئولان بهداشتی و مردم برای انتقال صحیح و به موقع پیام های بهداشتی به شکل جذاب و تأثیر گذار هستند. نقش رسانه ها در انتقال صحیح پیام در جامعه بویژه انتشار آگاهی های به موقع، بی دلیل است و رسانه ها در صورت ایفای نقش مناسب در زمان مناسب با نیاز سنجی و آگاهی از فنون صحیح ارتباط با مخاطب می توانند نقش مؤثری را برای آگاهی بخشی به مردم از بیماری های مختلف و نحوه مقابله با آنها ایفا کنند. رسانه ها می توانند مسائلی را که پذیرش آن از نظر مردم قابل قبول تر است به شیوه های مختلف در جامعه به نحوی تأثیرگذار و ماندگار بازگو کنند.
2-1 بیان مسئله
افزایش روز افزون جمعیت جهان و تلاش همه جانبه محافل علمی و اجرایی برای ارتقاء شناخت دقیق تر سلامتی و مفاهیم مربوط به موجب برنامه ریزی های گوناگون دربخش های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و … شده است. نگاهی به آمارهای بهداشتی نشان می دهد که علیرغم توسعه چشمگیر خدمات بهداشتی، درمانی طی دهه های اخیر، افراد زیادی به علت عدم آگاهی، اطلاعات نادرست یا عدم امکانات کافی در سراسر جهان خصوصاً کشورهای در حال توسعه آسیب می بینند. آمارها نشان می دهد. سالانه بیش از نیم میلیون زن باردار به علت عدم شناخت کافی در این زمینه جان خود را به علت عوارض بارداری از دست می دهند ( سازمان جهانی بهداشت ، 1391) لذا نباید فراموش کرد که در دنیای امروز با وجود پیشرفت تکنولوژی در تمامی عصرها و با تمامی شرایط ایده آلی که برای رفاه انسان پیش بینی می شود، رشد پیش از حد جمعیت نامتناسب با امکانات موجود موجب کاهش امید به زندگی، افزایش مرگ و میر، کاهش بهداشت باروری شده است. بنابراین برخورداری از سلامت کامل حق همه مردم است و تمام دولت ها مسئول کمک به مردم برای حفظ و ارتقاء سلامتی آنها هستند، بدون تردید سلامت و توسعه در حین این که دو مفهوم مستقل از هم هستند اما کاملاً ارتباط تنگاتنگ و وابسته به یکدیگر دارند بطوری که تحقیق یکی از آنها بدون دیگری امکان پذیر نخواهد شد و داشتن جسم و روح سالم یکی از زیر بناهای مهم توسعه همه جانبه هر جامعه ای را تشکیل می دهد و وجود خلل در هر یک از ابعاد روحی، روانی، جسمی و اجتماعی سلامت، فرایند توسعه را کند خواهد کرد و به جرأت می توان ادعا کرد که بدون تأمین سلامت مردم یک جامعه، توسعه یافتگی دشوار بوده یا بهتر بگویم تحقق نخواهد یافت (قدوسیان و همکاران ، 1390 ).
علاوه بر این که مسئولان و دولت باید راهکارها و برنامه هایی در جهت تحقق زمینه های زندگی سالم و ایده آل برای مردم ایجاد کنند. توجه به مقوله های سلامت نظیر موضوعات پیشگیرانه بیماری ها در رسانه های جمعی بخصوص تلویزیون نیز می تواند با صرف هزینه اندک، در افزایش آگاهی های مردم بیشترین اثر را روی ارتقای سلامت جامعه داشته باشد طوری که با بحث و بررسی روی شیوه های صحیح زندگی، آموزش راه های پیشگیری از ابتلا به بیماری و روش های غربالگری بیماری، افراد را نسبت به سلامت خود حساس کنند و همچنین مسائل و چالش های موجود در عرصه سلامت را با رعایت شرایط و خط قرمزهای فرهنگی جامعه به شیوه ای که پذیرش آن برای مردم قابل قبول است بیان کنند ( شجاعی زاده، 1379 ).
امروزه تنها 25 درصد تأمین سلامت جامعه در اختیار جامعه پزشکی قرار دارد و مابقی موارد مستلزم افزایش سواد و آگاهی عمومی جامعه است.
البته در حال حاضر صدا و سیما با تهیه و تولید برنامه های سلامت محور نظیر برنامه دکتر سلام، سلامت باشید، ورزش و سلامتی که در فصل آخربصورت فهرست آمده است. گام های بسیار ارزنده و مفیدی را در جهت بالا بردن آگاهی ها و اطلاعات بهداشتی و سلامتی جامعه برداشته است، اما هنوز این برنامه ها آن طور که باید برای مردم و جامعه مؤثر باشد موفق عمل نکرده است. به باور کارشناسان برخی خلاها و کاستی هایی نظیر درمانگرایی و نگاه تک محوری به حوزه سلامت، عدم نپرداختن به نیازهای اساسی بهداشت جامعه، علمی و تخصصی نبودن شیوه بیان متخصصان، محدود و مناسب نبودن زمان پخش برنامه ها و فیلتر برخی بیماری ها مثل بیماری های مقاربتی موجب شده از کیفیت و بازخوردی که باید چنین برنامه هایی به دنبال داشته باشد، کاسته شود.
صدا و سیما با ساختن این برنامه های آموزشی بهداشتی، در راستای استراتژی های وزارت بهداشت در زمینه پیشگیری و کنترل بیماری و افزایش سلامت که همان افزایش آگاهی و اطلاع رسانی به عموم جامعه است قدم گذاشته است. این نوع برنامه ها یکی از شیوه های اطلاع رسانی است که افراد بیمار را دعوت می کند و از آنها می خواهد با دکتر ارتباط داشته باشند و افراد سالم چگونه سلامتی خود را حفظ کنند و در همین زمینه، محتوایی کلی برنامه های تلویزیون مورد تأیید این وزارتخانه است. وزارت بهداشت در تلاش است که اطلاعات جامع بهداشتی را به روش های مختلف مثل بخش گفت و گو های ویژه با صدا و سیما همکاری کند ( آصف زاده، 1380 ).
پزشکان آموزش روش های پیشگیرانه بیماری ها را مقدم بر درمان می دانند به اعتقاد آنان مردم نیاز دارند در حیطه های مختلف بیماری، دانسته های خود را از مقوله هایی نظیر عوامل ایجاد کننده، روش های پیشگیری، کنترل، تعریف دقیق بیماری و اقدامات تشخیصی برای مبتلایان این که چه راهکارهای درمانی در پیش رو دارند بالا ببرند.
برنامه سلامت صدا و سیما باید به نوعی طراحی شود که همگام با نیازهای جامعه باشد با مراجعه به جدول معضلات بهداشتی کل جامعه که از طریق وزارتخانه منتشر می شود، می توان مشکلات بهداشتی مهم در سطح جامعه را شناسایی کرد؛ مشکلاتی که نیازمند به افزایش آگاهی به عموم باشیم، بخصوص معظلاتی که روش های پیشگیری دارند که از طریق خانواده ها قابل اجراست. از طرفی یک سری بیماری ها شیوع نسبتاً بالایی دارد، مثل بیماری های قلبی، دیابت و بیماری های مزمن تنفسی و سرطان ها که ریشه در رفتار و الگوی نامناسب زندگی مردم دارد. بنابراین اگر اطلاعات مردم را در خصوص عوامل ایجاد کننده این بیماری ها بالا برده و سطح زندگی درست را به آنها آموزش داد، می توان با اصلاح الگوی زندگی مردم به میزان قابل توجهی از بار بیماری ها کم و از شیوع آنها جلوگیری شود ( محسنی، 1383 ).
با توجه به موارد یاد شده این سؤال مطرح می شود که آیا برنامه های پزشکی شبکه های سیمای جمهوری اسلامی ایران در بالا بردن سطح آگاهی های پزشکی بهداشتی ساکنان منطقه 13 تهران تأثیر داشته است؟
[1] . World Health Organization
[2] -Tompson
فرم در حال بارگذاری ...
