امروزه تحرک و فعالیت ورزشی نوجوانان نسبت به دوران گذشته رو به افول گذاشته است به طوریکه فقر حرکتی و اضافه وزن از مشکلات عمده دانش آموزان است. شرکت افراد جوان در فعالیتهای ورزشی، علاوه بر تقویت قوای جسمانی، در افزایش اعتماد بهنفس و ارتقای سایر جنبه های سلامت روانی نیز موثر است. شناسایی عوامل بیولوژیکی، محیطی، اجتماعی و روانی اثرگذار بر فعالیت بدنی، ایده اساسی برای ترویج فعالیت بدنی در نوجوانان است (40).
اخیراً در کشور ما نوجوانان به شیوع بیماریهای ناشی از فقر حرکتی، بیشتر گرفتار میشوند. فقر حرکتی عامل بسیاری از بیماریهای جانفرسا مانند چاقی، ضعف دستگاههای قلبی عروقی و تنفسی است و سلامتی روانی را نیز به طور مستقیم و غیر مستقیم به خطر میاندازد. یکی از مشکلات عمده نوجوانان وابستگی و اعتیاد به تلویزیون و تکنولوژیهای مشابه آن است که باعث کم تحرکی بیشتری می شود اما در نظر گرفتن برنامه های فعالیت بدنی می تواند راهبرد موثری برای مبارزه با این مشکلات باشد. زیرا ورزش و فعالیت بدنی بخش مهمی از برنامه آموزشی مدرسه و فرایند تربیت و پرورش کودکان، نوجوانان و جوانان را تشکیل میدهد (10 و 15).
نوجوانی یک دوره مهم از زندگی است که ادراک از خود به طور عمیق تغییر می کند. مطالعات نشاندادهاست که این دوره یک دوره مهم برای «خود» و ساختارهای عصبی حمایت کنندهاش است (35). یکی از ابعاد «خود»، خودپنداره[1] میباشد، خودپنداره، آگاهی شخصی از محدودیتها، ویژگیها و خصوصیات شخصی و خصوصیاتی که ممکن است شخص در آنها با بقیه مشابه یا متفاوت باشد. در واقع خودپنداره ادراکی است که شخص از خودش بدون قضاوت یا مقایسه شخصی زودگذر با دیگران دارد (51).
بر اساس نظر وینبرگ و گولد (1999) نباید خودپنداره را تنها به عنوان یک واژه کلی تلقی کرد بلکه باید آن را به عناصری مانند خودپنداره اجتماعی، خودپنداره تحصیلی و خودپنداره جسمانی تفکیک کرد (51). خودپنداره جسمانی هم شامل نحوه نگرش فرد نسبت به خود است و هم شامل شیوهای است که فرد توسط آن بدن خود را ادراک می کند و نگرش فرد را نسبت به ابعاد بدنی، تواناییها و مهارت های بدنیاش نشان میدهد (78). از طرفی بالیدگی در شکلدهی خودپنداره فرد نقش بسزایی دارد (51). افراد نوجوان در سنین متنوعی به مرحله نوجوانی وارد میشوند و به وضعیت بالیدگی میرسند. بالیدگی به عنوان فرایندی از بالیده شدن یا پیشروی به طرف وضعیت بالیده تعریف می شود. لذا در یک گروه از کودکان با جنس و سن تقویمی همانند، در سن زیستی یا سطح بالیدگی زیست شناختی کسب شده، پراکندگی وجود دارد (65). رشد خودپنداره، یک جنبه مسلط در کودکی و نوجوانی است و اغلب تحت تاثیر سطح بالیدگی قرار میگیرد (مثلا تاخیر یا پیشرفت در بالیدگی). در این سنین از یک طرف رشد اجتماعی، شخصی و عاطفی و از طرف دیگر نیز جابجایی زمانی بالیدگی (تاخیر یا پیشرفت) وجود دارد که این جابجایی میتواند بر رشد خودپنداره فرد اثر بگذارد (51).
همچنین شرکت افراد جوان در فعالیتهای ورزشی، علاوه بر تقویت قوای جسمانی در افزایش اعتماد بهنفس و ارتقای سایر جنبه های سلامت روانی نیز موثر است و یکی از ابعادی که فعالیت بدنی و بهخصوص آمادگی جسمانی می تواند تاثیر بسیار زیادی روی آن داشته باشد خودپنداره است (51).
در این راستا این تحقیق در نظر دارد اثر یک دوره تمرین آمادگی جسمانی را بر خودپنداره جسمانی دختران نوجوان دیررس و زودرس کم تحرک بررسی و مقایسه کند.
2-1- بیان مسأله
سلامتی انسان ابعاد مختلفی اعم از بدنی، روانی، عاطفی و اجتماعی دارد که لازم است به همه آنها توجه شود. یکی از موضوعات مهمی که درباره سلامت روانی مطرح می شود عزت نفس و ادراک فرد از خودش است. ادراک فرد از خود تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار میگیرد که فعالیت بدنی و شرکت در ورزش سازمان یافته یکی ازین عوامل است (34).
در جامعهای که اهمیت زیادی برای موفقیت در فعالیتهای ورزشی قائل هستند، طبیعی است که تصور شود خودپنداره به میزان زیادی افزایش خواهدیافت. یک خود پنداره منفی می تواند آثار مخربی بر تمام جنبه های زندگی فرد داشته باشد. مربیان و والدین باید نحوه به کارگیری فعالیتهای حرکتی کودکان و نوجوانان را که باعث تشکیل خودپندارههای مثبت و باثبات میشوند، مشخص کنند (51).
خودپنداره جسمانی شامل نحوه نگرش فرد نسبت به خود است و هم شامل شیوهای است که فرد توسط آن بدن خود را ادراک می کند و
نگرش فرد را نسبت به ابعاد بدنی، تواناییها و مهارت های بدنیاش نشان میدهد. از طرفی بالیدگی در شکلدهی خودپنداره فرد نقش بسزایی دارد (51 و 78). افراد نوجوان در سنین متنوعی به مرحله نوجوانی وارد می شوند و به وضعیت بالیدگی میرسند. بالیدگی به عنوان فرایندی از بالیده شدن یا پیشروی به طرف وضعیت بالیده تعریف می شود. لذا در یک گروه از کودکان با جنس و سن تقویمی همانند، در سن زیستی یا سطح بالیدگی زیست شناختی کسب شده، پراکندگی وجود دارد (65). رشد خودپنداره، یک جنبه مسلط در کودکی و نوجوانی است و اغلب تحت تاثیر سطح بالیدگی قرار میگیرد (مثلا تاخیر یا پیشرفت در بالیدگی). در این سنین از یک طرف رشد اجتماعی، شخصی و عاطفی و از طرف دیگر نیز جابجایی زمانی بالیدگی (تاخیر یا پیشرفت) وجود دارد که این جابجایی میتواند بر رشد خودپنداره کودک اثر بگذارد (51).
تغییرات جسمانی که در طی بلوغ در دختران رخ میدهد (22% افزایش توده چربی) با افزایش توده عضلانی یا بافت اسکلتی همراه نیست (78)، از این رو با توجه به تغییرات در اندازه، شکل و ترکیب بدنی، شرکت در فعالیت بدنی کاهش مییابد. بنابراین تغییرات جسمانی زمان بلوغ و بالیدگی زودرس دختران نوجوان ممکن است به طور مستقیم روی توانایی دختران برای شرکت در فعالیت جسمانی تاثیر داشته باشد. به عنوان مثال، رشد سینه ممکن است به طور مستقیم، شرکت در فعالیت جسمانی خودانگیخته را به دلیل نیاز به لباس مناسب کاهش دهد (28).
از طرفی نوجوانی به عنوان دوره خطر کاهش فعالیت بدنی به ویژه بین دختران نوجوان زودرس[1] شناخته شده است و این کاهش فعالیت کاهش خودارزشمندی جسمانی را نیز در پی دارد (54). تغییر در انگیزه، نگرش نسبت به عملکرد و تغییر در تصویر بدنی در خلال دوره نوجوانی ممکن است از عوامل تاثیرگذار بر کاهش فعالیت باشد (78).
منابع زیادی این کاهش را در دختران نوجوان مشخص کرده اند و نشان دادهاند که درصد شرکت در فعالیت بدنی از %58 در سن 11-12 سالگی، به %41 در سن 13-15 سالگی کاهش مییابد، این افت در فعالیت بدنی همزمان با بلوغ است که معمولا در سن 12-13 سالگی اتفاق میافتد (26).
مطالعات انجام شده نشان می دهد که ورزش هم در درازمدت و هم در کوتاه مدت، تقویت روانی و بهبود تغییرات نورولوژیک در قشرکودکان، نوجوانان، بزرگسالان و حتی سالخوردگان را به همراه دارد. از طرفی آمادگی جسمانی وسیله ای ساده، کم هزینه و قابل دسترس برای همگان ازجمله نوجوانان است (34).
یکی از این مداخلات موثر ومهم اثر فعالیت بدنی روی خودپنداره است چراکه خودپنداره جنبه مهمی از رشد عاطفی فرد است. تحرک و فعالیت جسمانی تسهیل کننده های مهمی برای خودپنداره مثبت محسوب میشوند (69، 90 و 98). اگرچه تحرک تنها یک روش تسریعکننده رشد خودپنداره است اما برای نوجوانان از اهمیت خاصی برخوردار است (51) . به ویژه این تاثیر را میتوان در دختران با بالیدگی زودرس مشاهده کرد چراکه دختران با بالیدگی زودرس در مقایسه با همسالانشان از سطوح فعالیت بدنی و خودادراکی پایینی برخوردارند (28، 29 و 41).
مطالعه روی بررسی خودپنداره در طول نوجوانی تا حدودی پراکنده است و شواهد اندکی درباره بلوغ و فعالیت جسمانی در دختران نوجوان وجود دارد و همچنین در برخی مطالعات مقدار مداخله کم بوده است (39 و 98).
از اینرو آگاهی از تاثیرات برنامه های مداخلهای باعث توسعه نظریه های رفتاری و متعاقبا باعث ایجاد برنامه های موثر برای پیشرفت سلامتی خواهد شد (90 و 98). نتایج نشان میدهد که مداخلات در محیط مدرسه می تواند به طور مثبت روی خودپنداره دانش آموزان تاثیر بگذارد اما در برخی مطالعات مقدار مداخله کم بوده است (35 و 92).
کمبود شواهدی راجع به اثر فعالیت بدنی روی خودپنداره جسمانی دختران با بالیدگیهای متفاوت به طور متمایز، و همچنین کم بودن مقدار مداخلات پیشین، نیاز به تحقیق بیشتر را برای کارهای مداخله ای روی خودادراکی و خودپنداره جسمانی را مشخص می کند. بنابراین با درنظر گرفتن ویژگیهای نوجوانی و اینکه بالیدگی در سنین حساسی صورت میگیرد و همچنین با توجه به اینکه این تحقیق روی نوجوانان کم تحرک دختر انجام خواهدشد، محقق در پی پاسخ به این سوال است که آیا برنامه تمرینی آمادگی جسمانی اثرات متفاوتی بر خودپنداره جسمانی دختران نوجوان کم تحرک زودرس و دیررس دارد؟
از این رو این تحقیق در نظر دارد که پیامدهای یک دوره 8 هفتهای تمرینات آمادگی جسمانی را برخودپنداره جسمانی نوجوانان دختری که از نظر بالیدگی دیررس و زودرس هستند، بسنجد و نحوه تاثیر این تمرینات را بر آنها بررسی و مقایسه کند.
3-1- ضرورت
آگاهی از تاثیرات برنامه های مداخله ای باعث توسعه نظریه های رفتاری و متعاقبا باعث ایجاد برنامه های موثر برای پیشرفت سلامتی خواهد شد. این نتایج نشان میدهد که مداخلات در محیط مدرسه می تواند به طور مثبت روی خودپنداره دانش آموزان تاثیر بگذارد (35).
همچنین، دختران در سن بلوغ خودارزشی پایینتری دارند و لزوم برنامه هایی برای افزایش فعالیت بدنی در میان دختران نوجوانی که نارضایتی نسبت به بدنشان را در مدت بلوغ تجربه می کنند، مشهود است، بنابراین با توجه به اینکه برخی تحقیقات ذکر شده نشان دادهاند خودپندارهی جسمانی دختران در سن بلوغ کمتر است، ضرورت برنامه های فعالیت بدنی برای این گروه، محسوستر است (28، 25 و 41).
از طرفی نیز اگرچه راهبردهایی برای افزایش فعالیت بدنی در حال گسترش هستند اما میزان تاثیرات برای مداخله کم هستند و مداخلههای موثر به طور گسترده به کار گرفته نمی شود (41).
در نتیجه کمبود شواهدی راجع به اثر فعالیت بدنی روی خودپنداره جسمانی دختران با بالیدگیهای متفاوت به طور متمایز، و همچنین کم بودن مقدار مداخلات پیشین، و نیز باتوجه به کمتر بودن خودپنداره جسمانی دختران نوجوان در سنین بلوغ، لزوم برنامه هایی برای نیاز به تحقیق بیشتر را برای کارهای مداخله ای روی خودادراکی و خودپنداره جسمانی را مشخص می کند. ازین رو این تحقیق در نظر دارد پیامدهای یک دوره تمرین آمادگی جسمانی را در نوجوانان دختری که از نظر بالیدگی دیررس یا زودرس هستند بسنجد و نحوه تاثیر این تمرینات را بر آنها بررسی و مقایسه کند.
[1]. Early adolescent girls
[1]. Self- concept
فرم در حال بارگذاری ...
