وبلاگ

­ی کتاب، اطلاعات بسیار مهم و جالب­توجهی درباره جغرافیای تاریخی این شهر ارائه شده است. در اینجا ذکر این نکته ضرورت دارد که ابونعیم تقریباً تمامی مطالب کتاب خود را از کتاب­های دو نویسنده­ی معاصر خود یعنی «ابومحمد عبدالله ابن حیان اصفهانی» معروف به «ابوالشیخ انصاری» مؤلف کتاب «طبقات المحدثین باصبهانِ و الواردین علیها» و نیز «حمزه اصفهانی» مؤلف کتاب «اصبهان و اخبارها» اقتباس کرده است[1]؛ به طوری که در موارد متعدد، مطالب را صریحاً به نقل از این دو نویسنده بیان کرده است (اشرف­صادقی، 1369). در کتاب ابونعیم، از برخی از قدیمی­ترین محلات اصفهان نام برده شده است.

کتاب «محاسن اصفهان» یکی دیگر از آثار ارزشمندی است که در قرن پنجم ه.ق توسط «مفضل بن سعد مافرّوخی اصفهانی» درباره تاریخ اصفهان نگاشته شده است. این اثر در حقیقت کتابچه­ای است به زبان عربی در وصف اصفهان و ذکر پار­ه­ای از محاسن تاریخی و جغرافیایی و ادبی زادگاه نویسنده که توسط «حسین بن محمد بن ابی­الرضا آوی» در نیمه­ی اول قرن هشتم هجری به زبان فارسی ترجمه شده است. آوی با اعمال جرح و تعدیل­های فراوان در متن اصلی کتاب، مطالب را به دلخواه خود در طی هشت باب مرتب کرده و ارائه نموده است. در هر حال،

 در کتاب مذکور در راستای وصف ستایش­آمیز از اصفهان و ویژگی­های آن، به محلات اصفهان نیز اشاره شده است.

از دیگر آثار ارزشمند مربوط به تاریخ اصفهان، کتاب «جغرافیای اصفهان» نوشته­ی «میرزا حسین­خان تحویلدار اصفهانی» است که در اواخر قرن سیزدهم هجری قمری به رشته تحریر درآمده است. تحویلدار در کتاب خود در کنار پرداختن به جغرافیای طبیعی، به جغرافیای انسانی نیز پرداخته است؛ چنان­که در حقیقت بیشتر نیروی نویسنده، صرف جمع­آوری مطالب مربوط به جغرافیای انسانی از جمله معرفی طبقات و اصناف مختلف اصفهان شده است. کتاب مذکور نگاه دقیق­تری نسبت به موضوع تعداد محلات و وضعیت آن­ها از لحاظ آبادانی یا ویرانی دارد. مضاف بر این، نویسنده ضمن توصیف موضوعاتی از قبیل میدان­ها، حصارها­، قبرستان­ها و دروازه­های شهر، از برخی از محلات نیز یاد می­ کند.

به نقل از مدرسی طباطبایی، کتاب «جغرافیای دارالسلطنه­ی اصفهان و بلوکات و توابع» تألیف «میرزا سلیمان­خان رکن­الملک» با کتاب تحویلدار مشابهت­های بسیاری دارد؛ اما از لحاظ تأکید بر جمع­آوری دقیق نفوس و اماکن شهر اصفهان و بلوکات و توابع آن بسیار مهم­تر است؛ هم­چنان که کتاب تحویلدار از لحاظ وصف اوضاع اجتماعی بر این برتری دارد. میرزا سلیمان­خان در کتاب خود، محلات شهر را با ارائه­ آمار تفصیلی سکنه­ی هر یک از ذکور و اناث و تبعه­ی ادیان مختلف و خانه­ها و بناهای موجود در هر یک معرفی  می­ کند (مدرسی طباطبایی، 1353).