وبلاگ

1-1- تعریف مسأله

شایدساده ترین تعریف ازجامعه شناسی ادبیات، بررسی متون ادبی ازنگاه جامعه شناختـی باشد که دریک نگاه کلی در پی برقرار کردن رابطه، بین ادبیات وعناصر اجتماعی است. این رشته در اواخر قرن نوزدهم شکل گرفت و در قرن بیستم بااندیشه ها وآثار فیلسوف مجارستانی (جورج لوکاچ) به نقطه ی عطف خود رسید. بعداز اومتفکرانی چون اریش کوهلر، لویسن گلدمن، میخائیل باختین در شکل گیری وشکوفایی این رشته سهم بسزایی داشتند.

امروزه بررسی و نقد آثارازمنظرنظریه های اجتماعی یکی از مهم ترین رویکردهای نقد ادبی است. این نقد از طرفی اثر ادبی رامحصول و مولود حیات و محیط اجتماعی و از طرفی آن را محرک و عامل اجتماع می داند. دربرابراین نظریه، دیدگاه متن محور قراردارد که تنهابه ادبیت متن توجه می کند. لوسین گلدمن تحت تأثیر لوکاچ، نظریه ی مبتنی برشباهت ها رامطـرح می کنـد که به تحلیل رابطه ی میان جایگاه طبقاتی، جهان بینی، وشکل ادبی ومواضع سیاسی هنرمند می پردازد. به باورگلدمن «وظیفه ی نقد بازسازی بافت تاریخی متن و قرار دادن نویسنده ومتن در چارچوب ایدئولوژی طبقه ای است که اوبه آن تعلق دارد.» (مکاریک،412:1385) از نظراو، بر خلاف باور دیر پای جامعه شناسی پوزیتیویستی ومکانیستی، آنچه دراساس، جامعه شناسی ادبیات رااز همه ی دیگر شکل های نقدادبی جدا می کنداین حکم نظری است کـه:«درآفرینش هنری، یک فردبه تنهایی مورد نظـرنیست بلکه اثر، بیان نوعی آگاهی جمعی است که هنرمند با شدتی بیش از اکثر افراد در تدوین آن شرکت می ورزد.» (گلدمن،69:1381)

اوبرای لفظ ومعنی رابطه ای متقابل درنظرمی گیردو براساس نظریه ی ساختار گرایی تکوینی میان متن اثروجهان نگری پدیدآورنده ی آن رابطه ای متقابل ایجادمی کند.

در این پایان نامه درنظراست یکی از داستانهای محمود دولت آبادی «جای خالی سلوچ»  براساس نظریه ی «ساختارگرایی تکوینی» لوسین گلدمن موردتحلیل وبررسی قرار گیرد.

2-1- چارچوب نظریه تحقیق

جامعه شناسی ادبیات درواقع در یک نگاه کلی در پی  برقرارکردن کردن رابطه بین ادبیات وعناصر اجتماعی است؛ و به دانستن این نکتـه توجه دارد که «مسائل اجتماعی و منافع گروهی چگونه درسطوح معنایی ونحوی و روایی چفت وبست می یابد.»(تادیه،1378 :201)

   درجامعه شناسی ادبیات به طورخاص دو جریان وجوددارد، یکی جریان معمول پوزیتیویستی یاهمان شیوه ی مشاهده ی تجربی که باهرگونه چشم انداز تاریخی مخالف است و تنها متن و جزئیات آن را مورد توجه قرارمی دهد ودیگری جریان دیالکتیکی که هرگونه تمایز میان جامعه شناسی و تاریخ را رد     می کند.

گلدمن، ازمیان دوشیوه ی معمول جامعه شناسی ادبیات، شیوه ی دیالکتیکی وغیرمستقیم رابر         می گزیند. یکی ازاصول مسلم وبنیادین هراندیشه ی دیالکتیکی آن است که درعلوم انسانی، همه ی   پژوهش ها به طور ضمنی یاآشکار، برخی موضع گیری هاو ارزش گذاریهای آغازین ومقدماتی و نه پیشین را مبناقرار می دهنـد.(گلدمن، 227:1381) بر اساس اندیشه ی دیالکتیکی «هیچ گاه نه عزیمت گاه های ثابت وقطعی وجود دارد ونه مسائل قطعاًحل شده واندیشه، هـرگزمسیرمستقیم را نمی پیمایدزیراحقیقت جزیی، معنای راستین خودرا نمی یابد مگر از رهگذرجایگاهش دریک مجموعـه، همان گونه که مجموعه نیز شناخت پذیر نیست مگراز رهگذر پیشرفت در شناخت حقایق جزیی. بدین ترتیب سیر حرکت شناخت به طور نوسانی دائم بین اجزاوکل که باید متقابلاً یکدیگر را روشن کنند نمودار می شود.» (گلدمن ،190:1376)

 از نظر گلدمن «کوشش برای درک آفرینش فرهنگی، مجـزا از مجموعه ی زندگی درجامعه ای که بستراین آفرینش است همان قدر بیهوده است که کوشش شود نه به طور موقت وبه اقتضای تحلیل، بلکه به شیوه ای بنیادین و پایدار، واژه را از جمله یاجمله را از گفتار بیرون کشید.»(گلدمن ،229:1381) گلدمن، جایگاه وحدت وانسجام درآگاهی جمعی (جهان نگری)را بسیارمهمتراز جایگاه آن در ساختارهای جمعی ایدئولوژیکی می داند؛ اوبه عنوان یک پارامارکسیست دنبـاله رو این نظرانگلس بودکه :«محتوای اجتماعی وعینی اثر ممکن است مغایر با نیات عمیق هنرمندباشدو چیزی بیش ازاصل وریشه ی طبقاتی اورا بیان کند.» (مارکوزه،5:1379) به همین دلیل او درمهم ترین اثرخود(خدای پنهان،1955) به بررسـی روابط میان ساختار معنا و ساختار فراگیری که جهان نگری اشراف جامگان فرانسه ی سده ی هفدهم است می پردازد. بنا براین «معناوارزش هراثرهنری به یک گروه اجتماعی وبه طورعام تر به ساختار اجتماعی ای نسبت داده می شود که به طورتاریخی شکل گرفته است.»(مکاریک، 345:1385)

گلدمن دو فرایند شناختی مکمل رادر جریان تحلیل مد نظر دارد:دریافت و تشریح. دریافت فرایندی عمیقاًعقلانی است و عبارت است از «توصیف مناسبات اساسی سازنده ی یک ساختار معنادار.» (گلدمن ،241:1381) و تشریح عبارت است از «گنجاندن یک ساختار معنا دار در ساختاری گسترده تر که ساختار نخست یکی از عناصر سازنده ی آن است.»(همان). دو کلیتی که درفرایندهای دریافت وتشریح ازهمه مهمتر هستند، ساختار معنادار و جهان نگری است. با توجه به این فرایند دوگانه «هر توصیفِ تکوینی – دریافتیِ یک ساختار، درواقع نوعی تشریح ساختارهای جزئی سازنده ی آن است و باید با توصیف ساختارگسترده ای که آن را به طـور بی واسطه در بر گرفته، تکمیل شود. چنین توصیفی درحکم تشریح ساختار نخست ودریافت ساختار دوم است.» (گلدمن،242:1381)

به طور خـلاصه می توان گفت که: دریافت و تشـریح فرایندی واحدند که به دو چارچوب استنادی مختلف مـربوط می شوند و به بررسی رابطـه ی متقابل میان اجزای تحقیق (صورت اثر) وکلیت آن (محتواوجهان بینی طبقه) می پردازند؛ یعنی در ابتدا ساختار معنادار اثرادبی وجهان نگری نویسنده را آشکار می کنند ودرنهایت به ساختاری گسترده تر کـه همان طبقه ی خاص نویسنده است دست می یابندو پس ازآن تأثیر جهان نگری این طبقه را بر شکل وساختار اثرادبی مورد بررسی قرار می دهد.

رمان «جای خالی سلوچ» باتوجه به گرایش های اجتماعی نویسنده، قابلیت تحلیل براساس این نظریه را دارد. تحولات دهه ی چهل وپنجاه، شکاف عمیق بین طبقه مرفه وفقیر، تعارض مداوم بین خان ورعیت و ازهمه مهمتر دگرگونی هایی که در اثراصلاحات ارضی معروف شاهی گریبان گیرروستاییان گردید، موجب فروپاشی اقتصاد روستایی ودر نتیجه بی خانمانی، کوچ و فرار دسته جمعی آنهابه سوی شهرهاشد. دراین گریز برخاسته ازتباهی اقتصاد وارداتی امپریالیستی حوادث تلخ وناگواری پیش می آید. درچنبرمشکلات این حوادث چنان تلخکامی ای را درزندگی مردم شاهدهستیم که می توان هزاران رویداد را تصویرکرد که بیانگر جلوه هایی ازکوشش و تلاش دردمندانه انسان هایی است که درعمق بافت این تحولات دست وپا زده اند.

دراین رساله کوشش خواهد شد تا با کشف ساختار معنادار این اثر، جهان نگری وطبقه ی اجتماعی نویسنده ی آن آشکار شود. بعدازآن تأثیرگذاری این طبقه ی اجتماعی خاص برمتن اثرمورد بررسی قرار خواهدگرفت؛ و به طورکلی به بررسی رابطه ی متقابل بین متن ومحتوا وجهان بینی نویسنده پرداخته خواهد شد.

3-1- پژوهش های علمی انجام شده قبلی در ارتباط با پایان نامه:

1- گلدمن درمهم ترین اثرخود«خدای پنهان»به بررسی روابط میان ساختارمعنا در تراژدی راسین و ساختار فراگیری که جهان نگری اشراف جامگان فرانسه سده ی هفدهم است، می پردازد.

2- دکتر جمشید م .ایرانیان درکتاب «واقعیت اجتماعی وجهان داستان» براساس نظریه ی«ساختار گراییی تکوینی» به بررسی داستان های «زیبا»، «بوف کور»، «حاجی آقا»، «غرب زدگی »، «مدیرمدرسه» و«نفرین زمین» می پردازد وهر یک از این داستان ها را در دوره ی تاریخی

 واجتماعی خاص خود مورد بررسی قرار می دهد.

3- مقاله ایی تحت عنوان «رابطه ی متقابل متن اثـر و جهان نگری پدیدآورنده ی آن» به راهنمایی  دکترغلامرضا پیروز نگاشته شده است. این مقاله با تکیه برنظریه ی ساختارگرایی تکوینی گلدمن به بررسی رابطه ی متقابل جهان نگری جلال آل احمد ومتن داستان «مدیر مدرسه» پرداخته است. در این مقاله جلال آل احمد جزء طبقه ی«نویسندگان روشنفکرتند رو» محسوب شده وانعکاس جهان نگری نویسنده  بر متن داستان، به صورت جمله های تند و کوتاه، کاربرد دشنام و کنایه … عنوان شده است؛ ودرپایان حساسیت نویسنده نسبت به مسائل پیرامون وصراحت وتندروی اورا در برخورد با امـور، دلیلی بر«شتاب زدگی وعصبی بودن متن داستـان» می داند.

4- سامره اردشیری، در پایان نامه دوره كارشناسی ارشد خود، به راهنمایی دکتر غلامرضا پیروز، به بررسی رمان بوف کور براساس نظریه ی ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن پرداخته است. در این      پایان نامه، با کشف ساختار معنا دار بوف کور، این جهان نگری آشکارشده است که:«کمال مطلوب در شکل ناب خویش دست نیافتنی است وانسان در این راه محکوم به شکست است.» این جهان بینی برآمده ازفضای خاص دوره هدایت، یعنی درون گرایی روشن فكران عصر پهلوی است وبوف كور، معرف جهان نگری و درنتیجه طبقه اجتماعی اوست.

5- دکتر عسگرعسگری در کتابی به نام «نقداجتماعی رمان معاصر فارسی باتاکید بر ده رمان برگزیده» ضمن بر سیر ادبیات داستانی ونظریه های نقد جامعه شناسی ادبیات، به طور مختصر در هفت-هشت صفحه مجزا از هم، به تحلیل ده رمان از جمله رمان جای خالی سلوچ پرداخته است. عسگری نتیجه  می گیرد: «کتاب جای خالی سلوچ توصیف کننده ی زوال زندگی دهقانی درمنطقه ی خراسان است.» (عسگری، 186:1387).

4-1- حدود پژوهش

حدود پژوهش پایان نامه، داستان «جای خالی سلوچ»اثرمحمود دولت آبادی وشرایط  اجتماعی در زمان نگارش اثرمی باشد.

5-1- سوالات پژوهش

1- ساختار معنا دار داستان «جای خالی سلوچ» ازچه اجزایی تشکیل شده است؟

2-جهان نگری مطرح در این داستان چیست؟

3-جهان نگری داستان به کدام طبقه ی اجتماعی مربوط می شود؟

4- طبقه ی اجتماعی مشخص شده از کدام ساختار اجتماعی تأثیر پذیرفته است؟

5-دولت آبادی چگونه این طبقه ی اجتماعی را در داستان خود منعکس کرده است؟

6-1- اهداف پژوهش

بررسی رابطه ی متقابل جهان نگری محموددولت آبادی ومتن داستان «جای خالی سلوچ»

7-1- خلاصه مراحل پژوهش

شیوه ی پژوهش در این پایان نامه، کیفی و از نوع تحلیل محتوا می باشد. روش جمع آوری اطلاعات به شیوه ی اسنادی وکتاب خـانه ای است. برای نگـارش پـژوهـش ابتدا مطالعات مقدماتی درمـوردنظریه ی ساختـارگرایـی تکوینـی، اوضـاع زمـان نگارش داستان وزندگی دولت آبـادی انجـام می گیـرد، پس از آن رابطه ی متقابـل جهان نگری نویسنده ومتن داستان  تحلیل می شود.

فصل دوم: چارچوب نظری «ساختارگرایی تکوینی»

1-2- درآمد:

زندگی اجتماعی، انسانیت انسانها را می سازد. در درون جامعه ی انسانی است که رفتار وشخصیت آدمی شکل می گیرد و رشد و توسعه می یابد به گفته ی دورکیم: «جامعه است که به زندگی ما محتوا، جهت ومعنی می بخشد». (ستوده،21:1386) براساس بر داشتی که ازتمام ذهنیات وتراوش های آدمی وجوددارد، هرآنچه درآدمی به انتزاع می رسد و فرم مفهومی پیدا می کند، بر خاسته ازدنیای واقعی پیرامون اوست. از این رو اندیشه ی انسان برپایه ای ازواقعیت شکل می پذیرد و رشد می یابد. این شیوه ی نگرش تنها محدود به اثرادبی نمی شود بلکه به طورکلی تمام ساخته های بشر رادر برمی گیرد؛ پس نه تنها زبان که :«شگردهای ادبی سنتی، مثل نمادها و وزن در ذات خود اجتماعی هستند، قراردادها وروال هایی که فقط درجوامع بشری زاده می شوند.» (ولک، وارن،99:1373) براین اساس ادبیات هردوره را نماینده ی روحیات و فراز و نشیب های اجتماعی آن دوره می دانند که همراه باتحولات اجتماعی، دردوره های مختلف تغییر یافته و درهر عصر معنی و مفهومی خاص خودپیداکرده است.

2-2- ادبیات و جامعه:

 مطالعه وبررسی ادبیات از دیر باز مورد توجه مخاطبان و منتقدان آگاه بوده است. پس ازجنگ جهانی دوم این بررسی ها ومطالعا ت شدت بیشتری یافت ودغدغه ی بسیاری از رشته های علوم انسانی شد.

امروزه ادبیات درمعانی مختلفی به کارمی رود. ازنظردانش زیباشناسی، ادبیات «هنر بیان نیّات به  وسیله ی کلمات است.» (ستوده،همان:34 ) در نظر زرین کوب «ادبیات عبارت است ازتمام ذخایرومواریث ذوقی وفکر ی اقوام وامم عالم که مردم درضبط ونقل ونشرآن اهتمام کرده اند. این میراث ذوقی وفکری که ازرفتگان بازمانده است وآیندگان نیز همواره برآن چیزی خواهندافزود…همواره موجب استفاده وتمتع والتذاذاقوام وافرادجهان خواهدبود.» (زرین کوب، 18:1354)

ادبیات وقتی به اجزای سازنده اش  تجزیه شود، ازطرفی بعدی اجتماعی می یابد که روابط  پایه ای وسازنده ی اثر ادبی را مورد تحلیل قرار می دهدواز سوی دیگر ابعاد زیبا شناختی و تاحدی سلیقه ای پیدا می کند. این تقسیم بندی باعث شده است برخی ازمنتقدان به بررسی جنبه ی درونی ادبیات توجه کنند و گروهی نیز با کمک علومی نظیرجامعه شناسی، روانشناسی وعلوم طبیعی، برجنبه ی بیرونی ادبیات تأکید می ورزند.

  نخستین وبنیادی ترین پرسش بحث های جامعه شناسی ادبیات این است که آیا ادبیات، تصویر راستینی ازجامعه ای که اثردرآن به وجود آمده است، نشان می دهد یانه؛ با توجه به این نظرکه آفرینش هنری، بیان نوعی آگاهی جمعی است، وجه تمایز جامعه شناسی ادبیات به گسترده ترین معنا ازهمه ی دیگر  شکل های نقد ادبی نمایان می شود.

3-2- جامعه شناسی ادبیات:

 جامعه شناسی ادبیات به عنوان یکی ازشاخه های تخصصی جامعه شناسی دراواخر قرن نوزدهم شکل گرفت ودر قرن بیستم بااندیشه ها و آثار فیلسوف مجارستانی، جورج لوکاچ، به نقطه ی عطف رسید. جامعه شناسی ادبیات به عنوان یک دانش میان رشته ای ازیک طرف نقطه ی اوج علوم ادبی است که به زبانشناسی وفلسفه مرتبط می شود واز طرف دیگرباعلوم اجتماعی وتاریخی ارتباط تنگاتنگ دارد. ریشه های جامعه شناسی ادبیات رابایددرفلسفه، بویژه فلسفه ی کلاسیک آلمان جست؛ چراکه بسیاری ازاصول و مبانی این رشته باتوجه به عقاید فلسفی کانت، هگل، مارکس و شیلرشکل گرفته است.

1-3-2- رویکردهای جامعه شناسی ادبیات:

1-1-3-2- جامعه شناسی ادبیات وجامعه شناسی ادبی:

جامعه شناسی ادبیات در دو رویکرد عمده قابل بررسی است. رویکرداول «جامعه شناسی ادبیات» است. که بخشی از جامعه شناسی عمومی است وبه «فرامتن»، هرآنچه خارج ازخود متن است، می پردازد؛ و به مقوله ی ادبیات به عنوان فرایندی عمدتاً اقتصادی می نگرد و روابط حاکم برچرخه ی ادبیات را برعالم ادبیات تطبیق می دهد. دراین رویکرد، اثرادبی به مثابه ی کالایی اقتصادی تلقی می شود که ازسوی افراد ی تولید می شود که نویسندگان و شاعران دررأس آن قرار دارند. ناشر واسطه ی بین تولیدکننده ومصرف کننده است. مصرف کنندگان، مخاطبان وخوانندگان آثارادبی هستند. رویکرد دوم جامعه شناسی درادبیات یا   جامعه شناسی ادبی است که یکی ازشاخه های علوم ادبی به شمارمی آید. جورج لوکاچ ولوسین گلدمن برجسته ترین نظریه پردازان آن محسوب می شوند. دراین رویکرد ضمن توجه به جنبه ی اقتصادی، خلق اثر ادبی وفرایند پذیرش آن ازسوی خوانندگان، توجه عمده به ساختاراثر وارتباط آن باجامعه ای است که درآن خلق شده است. «این رویکرد درمراحل پیشرفته ی خودسعی درتطبیق جهان بینی وجهانگری موجود دریک جامعه ودرعصری معین، با فرم ومحتوای آثارادبی وهنری خلق شده در آن جامعه ودوران دارد.»(عسگری، 1387 :61-60) اریش کوهلردرموردتفاوت این دورویکردمی گوید:«جامعه شناسی ادبیات اساساً به بررسی تجربی گرایش دارد واز رشته های فرعی جامعه شناسی است و روش های آن رابه کار    می گیرد. درمقابل جامعه شناسی ادبی، روشی است مربوط به علم ادبیات وماآن راعلم تاریخی – جامعه شناسی ادبیات تعریف می کنیم. بن انگاره ی اساسی این علم آن است که هرجامعه شناسی ادبی بایدبه طور تاریخی عمل کند و هرتاریخ ادبیات نیزبه طورجامعه شناختی.» (کوهلر،236:1377)

یکی از مهمترین و اساسی­ترین پایه­ های اقتصاد هر کشوری منابع معدنی تحت‌‌الارضی آن است. نیاز به عناصر فلزی در جوامع بشری با توجه به رشد فزاینده جمعیت در کشور­های پیشرفته و در حال توسعه (مانند ایران) بیش از پیش‌ احساس می­ شود. روند صنعتی شدن کشور و رشد مصرف آلومینیوم در صنایع مختلف اهمیت اکتشاف و شناسایی منابع بوکسیت را به عنوان مهمترین ماده اولیه قابل استخراج آلومینیوم از اهمیت خاصی برخوردار کرده است. در توالی چینه‌شناسی البرز در مرز بین سازند کربناته الیکا و سازند تخریبی شمشک بوکسیت‌زایی صورت گرفته است. در منطقه مورد نظر افق بوکسیتی – لاتریتی رخنمون دارد که در حال بهره‌برداری می‌باشد. در این تحقیق کانسار بوکسیت تاش از جنبه زمین‌شناسی اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته و در این فصل به منظور درک بهتر از وضعیت منطقه ابتدا موقعیت جغرافیایی، بوم­شناسی و پوشش گیاهی محل مورد مطالعه را مورد بررسی قرار می­دهیم و در ادامه به اهداف این تحقیق و روش کار و مطالعه تاریخچه کانسار و خلاصه­ای از شناخت، طبقه ­بندی و مکانیسم تشکیل بوکسیت‌ها اشاره می­ شود.

1-2-  موقعیت جغرافیایی و راه­های دسترسی به منطقه

منطقه مورد مطالعه در40 کیلومتری شمال غرب شاهرود، درفاصله 6 کیلومتری شمال شرق روستای تاش و در محدوده مختصات جغرافیایی ′41 °54 تا ′48 °54 طول شرقی و ′32 °36 تا ′37 °36 عرض شمالی واقع شده است. از شاهرود در مسیر کارخانه سیمان با طی مسافت حدود 20 کیلومتر جاده آسفالته به روستای تاش و مسافت 6 کیلومتر جاده خاکی معدن بوکسیت تاش قابل دسترسی می باشد. در شکل (1- 1) موقعیت جغرافیایی و راه­های دسترسی به منطقه نشان داده شده است.

شکل 1- 1- موقعیت جغرافیایی و راه­های ارتباطی منطقه مورد مطالعه (اطلس کامل راه­های ایران).

 ۱-3- آب و هوا و  بوم­شناسی منطقه

منطقه مورد مطالعه در میان کوه­های سربه فلک کشیده البرز (شاهوار، شاهکوه) محصور شده و آب و هوای آن در پاییز و زمستان بسیار سرد و در بهار و تابستان معتدل می‌باشد. اکثر نزولات جوی به صورت بارشهای سنگین برف می­باشد که همین امر موجب اختلال در فعالیت‌های معدنی در فصول سرد سال می­گردد. مقدار متوسط بارندگی سالیانه 350 میلی‌متر می‌باشد. کشاورزی و دامداری به دلیل برخوردار بودن از آب کافی و مراتع غنی، از رونق بسیار خوبی برخوردار است. از جمله محصولات دامداری می‌توان به گوشت قرمز، فراورده های لبنی مانند شیر،  ماست، کره و کشک اشاره نمود. همچنین از محصولات کشاورزی زراعی می‌توان به گندم، جو، سیب زمینی، لوبیا روغنی و محصولات باغی شامل زردالو، سیب درختی و گردو اشاره کرد. بر طبق اطلاعات سرشماری جمعیت خانوار روستایی کشور 1391، جمعیت روستای تاش بالغ بر 390 نفر در قالب 122 خانوار می‌باشد.

1 – 4-  پوشش‌گیاهی و جاذبه­های ژئوتوریستی منطقه  

با توجه به کوهستانی بودن منطقه و میزان بارش مناسب،‍ پوشش گیاهی دارای پراکندگی متوسط با تراکم نسبتاً بالا می‌باشد. از پوشش‌گیاهی این منطقه می‌توان به گیاهانی مانند دم روباه، کاروان­کش، گل بیغم، شور، گز، قیچ، اسپند، سرجارو، گون، درمنه، کما، فرفیون، چوبک، اسکنبیل و خارشتر اشاره نمود (شکل 1-2). روستای کوهستانی‌ تاش­ یکی از مهمترین مناطق ژئوتوریستی منطقه می‌باشد که از امکانات اولیه رفاهی شامل آب، برق و تلفن برخوردار است و به علت واقع شدن در نقطه مرزی بین استان‌های سمنان و گلستان همه ساله پذیرای سیل مشتاقان به طبیعت‌گردی و کوهنوردی می‌باشد. مهمترین جاذبه­های میراث زمین­ شناسی شامل چشمه­ی هفت­رنگ، رودخانه تاش، یخچال‌های طبیعی و مهمترین مسیر صعود به قله شاهوار (دره پیر‌میشی) می­باشد (بسطامی و فردوست، 1392).

شکل 1-۲-  نمایی از پوشش گیاهی شامل گون، درمنه و درخت اورس در محدوده کانسار (دید به سمت شمال شرق)

1- 5 –  ژئومورفولوژی منطقه

از نگاه ژئومورفولوژی منطقه در میان ارتفاعات شاهوار در جنوب، کوه یزدکی در شمال، کوه پیرمیشی در مغرب و کوه شترپا در شرق قرار گرفته است. ارتفاع روستای تاش2220 متر و ارتفاع بلندترین نقطه قله شاهوار با ارتفاع ۳۹۴۵ متر می‌باشد. روند عمومی عناصر زمین‌ساختی (چین خوردگی و گسل­ها) کوه‌های البرز اکثراً شرقی- غربی است. نقش گسل‌های رورانده در منطقه البرز شرقی به وضوح قابل مشاهده می‌باشد و همین سیستم رورانده باعث اوج گرفتن ارتفاعات نسبت به دشت و همچنین به هم­خوردگی شدید در منطقه شده که سبب قرار­گیری سازند‌های مختلف با سن‌های متفاوت در کنار یکدیگر می‌باشد. جنس عمومی سنگ‌ها در منطقه تاش شیل‌ها و ماسه سنگ‌های (سازند شمشک) و آهک و دولومیت‌های (سازند الیکا) می‌باشد که به علت قرارگیری در ارتفاع زیاد دارای فرسایش

 فیزیکی بالا می‌باشند. دره‌های جوان عموماً ‌V شکل و از امتداد گسل‌ها پیروی می­ کنند. رودخانه دائمی تاش و رودخانه‌های فصلی مانند سنگ سله در فصل بهار با اّب شدن برف‌ها  مقادیر زیادی از مواد و سنگ‌ها و خاک منطقه را جا به‌ جا کرده و به خارج از منطقه منتقل می‌کنند. مسیر رودخانه‌ها اکثراً مناطق گسلی یا در راستای گسل‌های موجود درمنطقه می‌باشد. (شکل 1-۳ )، وضعیت زمین­ ریخت­شناسی منطقه را بر روی نقشه توپوگرافی 250000/1 گرگان و (شکل 1- 4 )، موقعیت منطقه مورد مطالعه در تصویر ماهواره‌ای را نشان می‌دهد.

شکل 1- ۳- وضعیت زمین ریخت­شناسی منطقه بر روی نقشه توپوگرافی 250000/1 گرگان، در این تصویر برجستگی­های مهم شامل کوه­ها، همچنین سیستم آبراهه­ ها و موقعیت ماده معدنی نشان داده شده است  (اقتباس از مرکز اسناد جمهوری اسلامی ایران).

شکل 1- ۴- وضعیت مورفولوژیکی منطقه بر روی تصویر ماهواره‌ای.

6- تاریخچه مطالعات پیشین

کانسارهای بوکسیت ایران بیشتر از نوع کارستی بوده و از نظر مکانی در سه پهنه ساختاری -رسوبی البرز، ایران مرکزی و زاگرس توزیع شده‌اند (قربانی، 1386). از دوره پرمین تا اواخر دوره کرتاسه به موازات کمربند فلز‌زایی تتیس- اوراسیا یکی از غنی­ترین کمربند‌های بوکسیتی شکل گرفته است که سرزمین ایران بخشی از این کمربند می‌باشد. مهمترین ذخائر بوکسیت کارستی ایران بر اساس زمان تشکیل عمدتاً بر سه محور بوکسیت­های پرمو ‌-‌ تریاس، قاعده لیاس و کرتاسه می‌باشند. تاکنون مطالعات زیادی­ در گوشه  و کنار کشور ایران بر روی منابع بوکسیتی انجام شده است که به طور مختصر به برخی از این موارد اشاره می­کنیم.

محور بوکسیت‌های پرموتریاس ایران به صورت گسترده در شمال غرب کشور مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله مطالعات انجام شده می­توان به موارد زیر اشاره کرد :

–  قاسمی نکو، 1379، که نهشته­­­های نیچلان و باختر ارومیه را مورد مطالعه قرار دادند و به طور کلی نتیجه گرفتند که لاتریتی شدن این نهشته­ها به صورت کامل انجام نگرفته است.

– خواجه محمد لو، 1383، به مطالعه­ی  بوکسیت­های جنوب استان آذربایجان غربی پرداخته‌اند و ماحصل مطالعات آنها منجر به شناسایی سنگ­های دیاباز نفوذی، درون سازند درود به عنوان سنگ منشأ شده است.

– انتظاری ، 1385، به بررسی بوکسیت­های منطقه مندیل بسر مراغه پرداختند و بر اساس مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی سنگ مادر این بوکسیت را سنگ­های آتشفشانی دانسته‌اند.

 – کلاگری و عابدینی،2007، درمقاله­ای تحت عنوان بررسی ژئوشیمی افق پرمو-تریاس خانشیته در شرق بوکان به چگونگی رفتار عناصر نادر خاکی در افق بوکسیتی بوکان پرداخته است.

 یکی دیگر از ناحیه بوکسیتی پرموتریاس ایران بخش البرز شرقی است که می­توان به مطالعات اشکوریان و همکاران،1390، که به مطالعه بوکسیت خوش ییلاق پرداختند و  فرامرزی و همکاران، 1391، که نهشته بوکسیت قشلاق را مورد مطالعه قرار دادند اشاره نمود. نامبردگان سنگ منشأ بوکسیت‌های مورد مطالعه را سنگ‌های بازالتی سازند سلطان میدان دانسته‌اند.

محور بوکسیتی قاعده لیاس مهمترین بخش اقتصادی بوکسیت­های ایران را تشکیل می­دهد که از جمله می­توان به کانسار بوکسیت جاجرم  اشاره نمود که بزرگترین نهشته بوکسیت ایران می‌باشد و تاکنون پایان‌نامه­ها، مقالات و مطالعات اکتشافی گوناگونی بر روی آن انجام شده که می­توان به کارهای (خیری، 1366)، (بحرآبادی، 1377)، (جعفر زاده، 1379)، (ناصری، 1382)، (خادمی،1384) اشاره کرد که در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد بوده و بیشتر به مسائل معرفی، پتروگرافی و تا حدودی ژئوشیمی و ژنز پرداخته­اند.

– رحیم­پوربناب و اسماعیلی، 138۶، کار­های مفصلی در مورد پتروگرافی و ژنز بوکسیت جاجرم انجام داده و مقالاتی در مجله علوم دانشگاه تهران ارائه دادند.

– اثنی عشری، 1385، بخش­های مربوط به ژئوشیمی کانسار جاجرم را در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد تحت عنوان “بررسی ژئوشیمی کانسار جاجرم با نگرشی ویژه بر ژئوشیمی عناصر کمیاب” انجام داد و مباحث مربوط به ژئوشیمی لایه ­های مختلف بوکسیت جاجرم را روشن ساخت.

– ملائی و شریفیان عطار، 1385، به بررسی ویژگی زمین شناسی و اکتشافی کانسار جاجرم پرداختند.

–  اسماعیلی و همکاران، 1387،  با چاپ مقاله­ای در مجله علوم­زمین به بررسی علل ایجاد لایه­بندی در کانسار جاجرم پرداختند.

–  امینی و شمعانیان، 13۹۰، دوباره به بررسی ژنز کانسار جاجرم پرداخته و در حقیقت با مطالعه­ کار­های قبلی مطالب جدیدتری را بیان نمودند. از جمله دیگر مطالعات بر روی کانسار‌های قاعده لیاس میتوان به منطقه بوکسیتی کیسه جین آبگرم قزوین اشاره نمود که تحقیقاتی از جمله:

–  قربانی و همکاران،۱۳۸۶، به بیان ویژگی آن پرداختند که بعدها توسط موسوی و مهدیزاده شهری، در سال 1388، مورد بررسی قرار گرفت. نامبردگان این کانسار را به دو گروه بوکسیت رسی و بوکسیت غنی از آهن و دیاسپور تقسیم نمودند. یکی دیگر از مطالعات بوکسیت بخش لیاس ایران منطقه تویه دروار دامغان می‌باشدکه ­زارعی، 139۲، در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد به بیان ویژگی های آن پرداخت و سنگ­های دیاباز قاعده شمشک را به عنوان سنگ مادر احتمالی این نهشته معرفی نمود. همچنین در منطقه شهمیرزاد نیز صابری ، 1379، در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد به بررسی ویژگی این نهشته لاتریتی – بوکسیتی پرداختند. و سنگ منشا بازالت تا آندزیت را برای این نهشته مشخص نمودند.

بوکسیت­های کرتاسه ایران بیشتر از زون زاگرس گزارش شده‌اند. این ناهنجاری بوکسیتی اغلب بین سازند سروک و ایلام ظهور پیدا کرده است. از جمله این مطالعات زراسوندی و همکاران، 139۲، به بررسی ریز ریخت­شناسی و فرایند تشکیل پیزوئیدهای ذخائر بوکسیتی منطقه دهدشت پرداخته و اطلاعات خوب بافتی از بوکسیت­ها ارائه نموده است. زراسوندی و همکاران، 2010، طی مقاله­ای در مجله اکتشافات ژئوشیمایی،[1] به بیان ویژگی ژئوشیمی و تغییرات جرم در بوکسیت سرفاریاب پرداخته، اشاره نمود.

1-7- سابقه تحقیق در منطقه مورد مطالعه

کانسار بوکسیت تاش با ذخیره بسیار قابل ملاحظه بخشی از کمربند بوکسیتی تتیس می‌باشد. با توجه به این که این کانسار در سالهای اخیر اکتشاف گردیده، این نوشتار اولین گزارش زمین­ شناسی اقتصادی این کانسار محسوب می‌گردد.

از جمله کار­های انجام شده در محدوده معدن بوکسیت تاش می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

1- تهیه نقشه زمین‌شناسی 250000/1 گرگان (شهرابی، 1369) توسط سازمان زمین‌شناسی کشورکه منجر به شناسایی سازند­ها و زمین­ساخت و زمین ریخت‌شناسی منطقه شد و کمک زیادی به شناخت چینه‌شناسی و تکتونیک منطقه نموده است. 

2- تهیه نقشه زمین‌شناسی 100000/1 علی­آباد (زمانی و کریمی، 138۵)، توسط سازمان زمین‌شناسی کشور، این نقشه توالی لیتولوژیکی و وضعیت چینه شناسی منطقه را مورد بررسی دقیق‌تر قرار داده و افق­های بوکسیتی پرمو تریاس در منطقه  را مشخص نموده است ولی اشاره­ای به بوکسیت­های قاعده لیاس در منطقه نکرده است.

پیش تنیدگی[1] عبارت است از:  ایجاد یک تنش ثابت و دائمی در یک عضو بتنی به نحوه دلخواه و به اندازه لازم به طوری که، در اثر این تنش مقداری از تنش های ناشی از بارهای مرده و زنده عضو، خنثی شده در نتیجه مقاومت و باربری آن افزایش می یابد. بتن پیش تنیده پس از بتن مسلح در  فرم های ساختمانی به کار گرفته شده  است. در قرن گذشته چندین الگو پیش تنیدگی متفاوت ارائه شده است، اثرات طولانی مدت تنش و انقباض باعث کاهش نیروی پیش تنیدگی می شود، و مزیت و کاربرد بتن پیش تنیده را کاهش می دهد، که این امر با بهره گرفتن از فولاد با مقاومت بالا تا حدی قابل جبران است (بیلینگتون 1976، 84-71).
1-2- روش های وارد کردن نیروی پیش تنیدگی[2]
1-2-1 روش مکانیکی
شاید ساده ترین روش فشرده ساختن یک تیر به وسیله یک یا دو جک در مقابل دو تکیه گاه می باشد. این روش در بعضی از پروژه های بزرگ به  کار می رود در بعضی از پروژها می توان  پس از فشرده ساختن تیر بوسیله جک با قرار دادن ورق فولادی بین تیر و تکیه گاه جلو برگشت تیر را به حالت اولیه گرفت، سپس جک ها را آزاد کرد.  اشکال اساسی این روش ها این است که کوچکترین تغییر شکل یا حرکت تکیه گاه، به نحوه قابل ملاحظه ای نیرو را  کاهش می دهد.
1-2-2 روش شیمیایی
در این روش نیروی پیش تنیدگی در اثر استفاده از سیمان های منبسط شونده بوجود می آید. این سیمان ها بر خلاف سیمان های معمولی در موقع گرفتن و سخت شدن به جای منقبض شدن منبسط می گردند، چون وجود کابلهای در داخل بتن جلوی این انبساط طول را می گیرد، در نتیجه مقدار نیروی فشاری در تیر ایجاد می شود. 
1-2-3 روش الکتریکی- حرارتی
در این روش با وصل کردن جریان برق به کابلها باعث ازدیاد طول کابلها شده، سپس کابلها را توسط گیره هائی در همان حال کشیده به تکیه گاه وصل می کنند. پس از قطع کردن جریان و سرد شدن کابل ها، دور آنها را بتن ریزی می کنند و بعد از اینکه مقاومت بتن به حد لازم رسید کابل های کشیده شده را از تکیه گاه آزاد می کنند و در نتیجه نیروی کشیده شدن کابل ها به بتن منتقل می گردد، روش پیش تنیدگی حراراتی به طور وسیعی برای ساختن دالها، تیرها، خرپاها و ستون های چراغ برق مورد استفاده قرار می گیرد (دوبل 1936، 20-9).
 1-3- مصالح و تجهیزات
1-3-1 بتن
مقاومت بتن در سازه های پس تنیده می بایست از مقاومت و کیفیت بهتری نسبت به بتن در سازه های ساخته شده از بتن مسلح معمولی، برخوردار باشد. زیرا بالا بودن مقاومت بتن باعث ایجاد گیرش و چسبندگی بهتر بین کابل ها و بتن می شود.
1-3-2 فولاد

فولادهای پیش تنیدگی شامل مفتول ها و کابل های[3] ساخته شده از مفتول یا میلگردهای آلیاژ[4] دار پر مقاومت می باشند.
1-3-3 انواع گیرها و کابل ها
گیره استرند فورس
 1-4- معیار اساسی پیش تنیدگی
معیار طراحی بتن آرمه چه برای نوع پیش تنیده و چه برای غیر پیش تنیده این است که:
در جایی که در اثر بارگذاری خارجی، کشش ایجاد شود، آرماتور فولادی قرار گیرد، در بتن پیش تنیده آرماتور با مقاومت بالا، به کار می رود و این آرماتور قبل از اعمال بار خارجی کشیده می شود. این کشیدگی اولیه آرماتور بتن مجاور خود را پیش فشرده می کند و باعث می گردد که این بتن بتواند بار بیشتری را قبل از ترک خوردگی تحمل نماید.
شکل 1-1: مقایسه تیرهای بتن آرمه و بتن پیش تنیده (محمودی زاده 1384، 8)
در بتن پیش تنیده هیچ تنش و کرنشی چه در فولاد چه در بتن قبل از اعمال بار وجود ندارد. برای ترک دادن بتن در چنین تیری احتیاج به بار نسبتا کمی می باشد. قبل از ترک خوردگی، تنش های کششی ایجاد شده در آرماتور در تیر بسیار کوچک می باشد.
 در هنگام گسیختگی، لنگر وارده با ایجاد تنش های کششی بالا در آرماتور و تنش های فشاری بالا در بتن تحمل می شود.
همانطور که در شکل (1-1) نشان داده شده است، عمل پبش تنیدگی باعث ایجاد یک سیستم تنش – خود متعادل می شود؛ این تنش خود – متعادل عبارت از تنش های کششی بالا در فولاد پیش تنیدگی که منجر به به نیروی کششی p  می شود و تنش های متقابل در بتن که نتیجه آنها یک نیروی فشاری برابر با p است. باید متوجه بود، که چون این دو نیروی متقابل همدیگر را خنثی می کنند، هیچ نیروی محوری یا لنگر خمشی در اثر پیش تنیدگی ایجاد نمی شود (محمودی زاده 1384،12).
با وجود اینکه نیروی محوری و لنگر خمشی خالص در مقطع موجود نیست؛ در اثر پیش تنیدگی،  عضو کوتاه شده و قوس بر می دارد. چون قبل از هرگونه بار گذاری، تنش های فشاری زیادی در بتن موجود است، عضو مورد نظر می تواند بار زیادی را قبل از اینکه تنش تار تحتانی به تنش ترک خوردگی برسد تحمل کند،  بار دیگر در هنگام گسیختگی لنگر وارده به وسیله تنش های کششی بالا در فولاد و تنش های فشاری بالا در بتن تحمل می شود.
فولاد غیر پیش تنیدگی فقط وقتی تحت کرنش قرا می گیرد، که بتن اطراف دچار کرنش شده باشد بنابراین کرنش های کششی بالا فقط در صورتی در این فولاد ایجاد می شود، که بتن اطراف آن شدیدا ترک خورده باشد.
کرنش در فولاد پیش تنیده خیلی بیشتر از کرنش در بتن اطرافش می باشد؛ در شکل (2-1) به این دلیل، حتی قبل از ترک خوردگی بتن، فولاد پیش تنیدگی می تواند دارای تنش های کششی بالا باشد. می توان چنین تصور کرد که فولاد غیر پیش تنیده به صورت غیر مستقیم (از طریق پیوستگی با بتن اطراف) کرنش های وارده را قبول کند، به کمک پیش تنیدگی این طراح است که به صورت غیر مستقیم تنش موجود در  فولاد را کنترل کرده و تغییر شکل های سازه را تنظیم می کند.
شکل 1-2: نسبت های دهانه به ارتفاع تیپ برای دالهای یک طرفه پیش تنیده و غیره پیش تنیده (محمودی زاده1384،18)
بتن پیش تنیده یکی از جدیدترین  فرم های ساختمان است که وارد مهندسی سازه شده است. این روش در ابتدای قرن بیست و یکم توسط مهندس فرانسوی به نام یوجین فرنیسینه[5] با بهره گرفتن از برخورد منطقی مواد از جمله فولاد با مقاومت بالا توانست تکنیک پیش تنیدگی با موفقیت به کار ببرد، از این زمان به بعد بتن پیش تنیده به عنوان یک روش ساخت قابل قبول مورد استفاده واقع شد و امروزه در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در دسترس است.  
ضمنا نیز مواد کامپوزیت یا مرکب امروزه به عنوان یکی از پشرفته ترین و کار بردی ترین مواد جهان صنعتی محسوب شده و روز به روز به رشد این تکنولوژی افزوده می شود.
تاکنون در ضمینه تقویت سازه های بتن مسلح توسط مواد مرکب FRP  [6] تحقیقات زیادی صورت گرفته از جمله این تحقیقات تقویت خمشی تیرها با چسپاندن مواد مرکب به سطوح کششی و تقویت برشی خواهد بود (نشریه 1385، 345).
با توجه به بررسی ها، از این صنعت در ساختمان سازی که تقویت سازه بوسیله مواد مرکب می باشد، پرداخته می شود.   
 1-4-1 بتن پیش تنیده
ایده پیش تنیدگی یا پیش فشردگی یک سازه امری جدید نیست، به عنوان مثال بشر برای ساختن بشکه چوبی و چرخ ها و ارابه های فلزی برای تحت فشار قرار دادن مصالح مصرفی از این روش استفاده کرده است. روش پیش تنیدگی کاربردهای بسیاری در مهندسی عمران دارد، ولی معمول ترین آنها در بتن پیش تنیده می باشد که نیروی پیش تنیدگی به عضو بتنی وارد می شود و موجب به وجود آمدن یک نیروی فشار محوری می شود، که همه یا قسمتی از تنش های کششی بوجود آمده، در عضو تحت اثر بارگذاری خارجی را بی اثر می کند. بیشترین کاربرد پیش تنیدگی در زمینه سازه های ساختمانی به صورت تولید تیرها و دال ها با تکیه گاه ثابت می باشد. این تیرها معمولا در کارخانه ساخته می شوند، تا کنترل کیفیت بهتری  انجام می گیرد. جای که دهانه بزرگ تر لازم هستند معمولا تیرهای بتنی پیش تنیده به کار می رود.
در تاریخ مهندسی نوین ایده پیش تنیده کردن بتن به بیش از یک قرن پیش بر می گردد، تا مدت ها توفیقی در این ایده به دست نیامد، که سرانجام در سال 1945 میلادی مهندس فرانسوی یوجین فرنیسینه توانست با بهره گرفتن از سیم فولادی با مقاومت بالا و بتن با مقاومت بالا کیفیت بهتر نسبت به محققان قبلی به صورت عملی به بتن پیش تنیده دست پیدا کند (بان نیستر 1986، 342-333).
در زمینه مهندسی پل، معرفی بتن پیش تنیده؛ ساخت پل های با دهانه زیاد را عملی ساخته است. این پل ها معمولا از قطعات پیش ساخته تشکیل شده اند که با جرثقیل در ارتفاع مورد نظر قرار گرفته اند و به کمک پیش تنیدگی به قطعات موجود متصل می شوند. این فرایند همچنان ادامه پیدا می کند تا دهانه مورد نظر تکمیل شود. در پل های کوچک تر استفاده از تیرها پیش ساخته پیش تنیده بسیار اقتصادی است، بویژه اگر بخواهیم ترافیک کمتری زیر پل ایجاد شود.

افزایش انتقال حرارت می تواند تاثیربخشی جریانهای داخلی و خارجی را در مبدل های حرارتی بهبود بخشد. به طور معمول با افزایش جریان گردابی، آشفتگی و مغشوش کردن جریان و کاهش یافتن و نازک کردن لایه مرزی می تواند به این امر کمک کند. در حالت آشفتگی جریان (Turbulent) به خاطر اختلاط شدید ی که در ساختار آن است باعث می شود انتقال حرارت بین سطح و جریان سیال راحت تر انجام شود. در حالت جریان آرام (Laminar) ضریب انتقال حرارت (h) کمتر می باشد و برای غلبه بر آن نیاز به استفاده از روش های بهبود انتقال حرارت از طریق ایجاد جریان گذرا (Transition) و مغشوش(Turbulent)  که باعث بوجود آمدن حالت گردابی (Vorticity) در آن و در نهایت به کاهش لایه مرزی کمک کند.
افزایش کارایی مبدل های حرارتی معمولا با انتقال بیشتر گرما (duty)  و با کارکرد مبدل در کم کردن اختلاف دمای دو سیال ارتباط مستقیم دارد و این در صورتی است تغییری درسطح واندازه مبدل بوجود نمی آید. افزایش کارایی و بهبود عملکرد انتقال حرارت به معنای افزایش ضریب انتقال حرارت کلی U می باشد. این ضریب انتقال حرارت کلی (U) با سطح انتقال حرارت (A) ، duty (Q) و عامل نیروی محرکه T∆ ارتباط دارد و می توان معادله انتقال حرارت را به این شکل نوشت:
Q= U.A.∆T          (1-1)
 U نیز تابعی از ضریب انتقال حرارت h، ضریب هدایت فلز k، و اثرات fouling (f) می باشد  بنابراین برای محاسبه دقیق U نیاز به ضرایب فیلم، ضریب هدایت و میزان fouling می باشد یعنی اینکه:
U= f(h,k,f,A)                  (2-1)
اصولاً مبدل‌های حرارتی، به‌ خصوص از نوع پوسته- لوله‌ای (Shell-and-Tube)، دارای دو مشكل اساسی می باشند: الف) عملكرد پایین حرارتی (Thermal Deficiency) و ب) جرم‌گرفتگی داخل لوله‌ها (Fouling)، به‌ خصوص در هنگام كاركرد با سیالات كثیف که حساس به دما می‌باشند. مشکل دیگری که ممکن است در این نوع مبدل ها وجود داشته باشد مسئله ارتعاشات در لوله ها می باشد وقتی که سرعت جریان در سمت پوسته بالا می رود باعث می شود رسوب ذرات روی سطح لوله کاهش یابد که این امر شرایط بهتری برای انتقال حرارت فراهم می کند ولی در عوض باعث بوجود آمدن ارتعاشات در لوله ها می شود که این ارتعاشات مشکلاتی مانند سائیدگی مکانیکی، شکست ناشی از خستگی، سروصدا از آن جمله می باشند. البته باید توجه داشت که این ارتعاشات باعث آمیختگی بیشتر سیال و در نتیجه بالا رفتن انتقال حرارت می شود که از این نظر مطلوب است ولی معایب آن بیشتر است.

2-1 : بهبود انتقال حرارت
بحث بهبود انتقال حرارت در حالت کلی به افزایش ضریب هدایت گرمایی خلاصه می شود. بررسی های گسترده ای در زمینه بسط و توسعه در افزایش انتقال حرارت انجام شده است. یک قرن از مطالعات اولیه بر روی افزایش ضریب انتقال حرارت می گذرد. در یک بررسی که توسط bergles و همکاران انجام گرفته بیش از 5676 مقاله و کتاب و اختراع در این زمینه تا سال 1995 ثبت شده است .فناوری بهبود انتقال حرارت در مبدل های حرارتی کاربرد وسیعی دارد .  سیزده روش افزایش انتفال حرارت توسط برگلس (Bergles, A.E.) معرفی شده است که تعداد این روشها همچنان رو به افزایش می باشد.
 تکنیک های بهسازی گرمایی (Enhancement technique) به دو گروه کلی فعال (Active) و غیرفعال (Passive) دسته بندی می شوند. در روش فعال به انرژی خارجی نیاز است. در چنین مواردی از میدان الکتریکی، صوتی و یا ارتعاش سطوح استفاده می شود. در روش های غیر فعال به استفاده مستقیم از انرژی خارجی نیاز نیست و از سطوح با آرایش خاص، مانند استفاده از پوشش زبر بر روی سطوح گسترش یافته ، سطوح چرخش دهنده با سیال و غیره بکار گرفته می شوند. در روش های فعال به تاسیسات جانبی مثل پمپ و یا دستگاه های ایجاد ارتعاش نیاز دارد حال آنکه در روش های غیر فعال نیاز به چنین تجهیزاتی نداشته ولی در عوض افزایش ضریب انتقال حرارت مبدل عمدتا به بهای افزایش توان پمپاژ سیال تمام می شود البته زمانی روش های بهبود انتقال حرارت موثر است که این افزایش توان کمتر از میزان افزایش انتفال حرارت کلی مبدل باشد. بهبود انتقال حرارت در مبدل های حرارتی معمولا با افزایش افت فشار و در نتیجه قدرت پمپاژ بیشتر (higher pumping power) می باشد بنابراین هرگونه افزایش انتقال حرارت باید در مقابل هزینه های صرف شده جهت غلبه بر افت فشار مورد توجه قرار گیرد.
به هر حال ممکن است دو و یا بیشتر از این روش ها (فعال و غیر فعال) به طور همزمان در یک دستگاه مورد استفاده قرار بگیرند که این ترکیب دو و یا بیشتر از روش های بالا می تواند تاثیر بیشتری در انتقال حرارت داشته باشد که در این حالت به آن بهسازی ترکیبی           (Compound enhancement) می گویند.
جدول زیر روش های فعال و غیر فعال را نشان می دهد.

جدول(1-1): روش های فعال و غیر فعال
3-1: روش های فعال بهبود انتقال حرارت
روش های مکانیکی : در این روش از وسایل مکانیکی برای مخلوط کردن سیال یا چرخش محوری سطوح کشیدن سطوح در مواردی که با مایعات بسیار لزج سرو کار داریم استفاده می شود.

• لرزاندن سطوح : این روش با فرکانس های کم یا زیاد برای بهبود انتقال حرارت در جریان های یک فازی سیال به کار می رود.

• لرزاندن سیال : در این روش به خاطر جرم زیاد مبدل ها در بعضی موارد سیال را در محدوده فرکانسی 1 Hz  تا مافوق صوت می لرزانند. برای این کار جریان های یک فازی در اولویت هستند.

• میدان های الکترواستاتیک : در موارد مختلفی به مواد عایق اعمال می شود.عموما میدان های الکترواستاتیک در اختلاط بیشتر جریان سیال در نزدیکی سطوح سطوح انتقال حرارت نقش موثری دارند.

• مکش : که شامل حذف بخار در جوشش هسته ای و فیلمی یا حصول مایع در یک سطح گرمادیده متخلخل در جریان یک فازی می باشد .

• تزریق : که شامل تزریق گاز به مایع جاری یا ساکن از یک سطح انتقال حرارت متخلخل می باشد. در این روش یک سیال شبیه به سیال فرایند از جریان بالا دست سطح انتقال حرارت به سیال فرایند تزریق می شود.زدودن گاز از سطح مایعات کاری شبیه تزریق گاز به مایع است . این تکنیک فقط در مورد جریان یک فازی سیال اعمال می شود.

‌ای است بر ابتلا به بیماری‌های روحی وروانی. هر گاه شخصی با ناراحتی جسمانی مواجه شود به پزشک مراجعه می‌کند اما به ناراحتی‌های روحی خود اصلاً توجه ندارد تا حدی که در برخی از جوامع خصوصاً جوامع کمتر توسعه یافته توصیه مراجعه به متخصصین روحی وروانی و یا به مراکزی که این گونه خدمات را ارائه می‌کنند را توهین به خود تلقی نموده و به شکل متقابل مبادرت به واکنش توهین‌آمیز به توصیه کننده می‌نمایند. عدم اطلاع مردم از این مسایل روحی و روانی و نقش آنها در مخدوش کردن روند زندگی آرام و بدون دغدغه و حتی تأثیر بر سلامت جسمانی آنها واکنش‌هایی با شکل‌ها و درجات مختلف دارد برخی اخم می‌کنند برخی دیگر مراجعه به این گونه تخصص‌ها و یا مراکز تخصصی را صرفاً برای مجنونین و دیوانگان می‌دانند، این افراد هم خود را آزار می‌دهند و هم موجب رنجش و آزار دیگران می‌شوند لذا آگاه کردن آنها از ضروریات روز جوامع است. در جوامعی که توسعه خود را از قرون قبل آغاز کرده و طی سالیان دراز به آثار منفی ناشی از توسعه صنعتی بر ذهنشان پی برده‌اند به تدریج برای درمان مسایل روحی وروانی خود اقدام کرده و مراکز لازم را تأسیس نموده‌اند و لزوم مراجعه مردم به این مراکز را به آگاهی آنها رسانیده‌اند، اما در جوامع کمتر توسعه یافته و یا درحال توسعه پایه‌های رسیدگی به این موضوع در سالیان اخیر نهاده شده وآرام آرام در حال گسترش است، با تأسیس سازمانی مسئول و یا تجدید نظر در وظایف سازمان‌های متولی موجود برای آگاه کردن مردم و سرعت بخشیدن به تربیت متخصصان ذیربط و گسترش و افزایش مراکز مورد نیاز باید به کمک مردم شتافت.

در واقع روانپزشکی بر تأمین نیازهای بهداشت روان جامعه تأکید دارد و در واقع نوعی اقدام معطوف به جامعه محسوب می‌شود. توجه روانپزشکی نگرش و دانش مردم نسبت به سلامت و بیماری روانی است. روانپزشکی مبتنی بر جامعه در واقع نوعی اقدام معطوف به جامعه است و اجزای آن عبارتند از:

• آموزش جامعه

• تلاش برای ارتقاء سلامت و نه فقط رفع علایم بیماری

• شناسایی زودرس و اقدامات غربالگری

• مداخله زودرس در سطح اجتماع

• اقدامات مربوط به پیگیری بیماران در سطح جامعه

بی شک موثرترین رویکرد به روانپزشکی پدید آوردن سیستم منسجمی از مراقبت از فرد در بافتار خانواده، جامعه و فرهنگ است و بدون پرداختن به این مهم، اهداف درمانی روانپزشکی به طور کامل محقق نمی‌شود. که این آگاهی و درمان در مراکز مشاوره و روان درمانی محقق می‌گردد.

1-2- طرح مسئله و ضرورت تحقیق:

 جنبه های مختلف مسئله در ایران:

• شناسایی اشکال مختلف بیماری‌های روحی و روانی وتهیه آمار از مبتلایان به هر دسته از این بیماری‌ها و درجات آنها.

• آشنا کردن مردم به وضعیت روحی و روانی خود و لزوم اقدام برای درمان بدون اینکه دچار شرمندگی و خجالت شوند.

• گسترش مراکز آموزش برای تربیت روانکاوان و روان پزشکان در تطابق با بیماری‌های بومی.

• 

•  

علاوه بر آن گسترش مراکز درمانی مورد نیاز در قالب‌های مختلف از درمانگاه تا بیمارستان از طریق طراحی و اجرای مراکز مورد نیاز ضروری به نظر می‌رسد.

ضرورت تحقیق برای جنبه‌های مختلف مسئله:

     مسئله مورد بحث برای روانکاوان و روانپزشکان کاملاً شناخته شده است اما عامه مردم به جز افرادی که مستقیماً خود یا اطرافیان نشان با اینگونه مسائل درگیر بوده‌اند از آن بی‌اطلاع هستند، تنوع حالات مختلف و پیچیدگی روش‌های درمانی از یک طرف و جمعیت نه چندان کافی متخصصین متبحر بیماری‌های روحی وروانی همراه واکنش‌های غیر منطقی مبتلایان و یا اطرافیان آنها موجب شده تا برنامه ویژه‌ای برای اطلاع‌رسانی به مردم شکل نگیرد و اگر در جایی به آن پرداخته شده صرفاً برای مواردی موضعی یا موضوعی بوده است و به همین نسبت آمار و اطلاعات منسجم و همه‌گیری مدون نشده است تا بر اساس آنها برنامه‌ای جامع تدوین گردد.

      تحقیق و پژوهش از ارکان اصلی تدوین برنامه است، برنامه‌ای که هر سه جنبه مزبور را در برگیرد لذا سلسله مراتب برنامه باید به این شرح مورد توجه قرار گیرد: نخست جمع آوری آمار و اطلاعات از دسته بندی بیماری‌ها و زیرمجموعه‌های هردسته، دوم شناخت روش‌های درمان، سوم آمار مبتلایان در دسته‌ های مختلف و زیرمجموعه‌های آنها، چهارم یافتن و اعمال روش‌های آگاهی‌رسانی به توده مردم، پنجم دسته بندی مراکز درمانی از نظر روش‌های درمان ودسته‌ های بیماری‌ها و محتوای فیزیکی طرح‌های معماری مناسب برای هر دسته با توجه به ظرفیت مورد نیاز.

1-3- هدف تحقیق:

هدف تحقیق ایجاد یک محیط تخصصی روانشناسی و روان درمانی بر اساس علم نوین روانشناسی.

 اهداف خرد تحقیق را می توان به شرح زیر دسته بندی نمود :

• شناسایی مراکز درمانی مورد نیاز از نظر نوع، ظرفیت و تعداد مورد نیاز در منطقه جغرافیایی مورد نظر با توجه به آمار مبتلایان در دسته‌ های مختلف با کسر تعداد و ظرفیت مراکز موجود.

• انتخاب مکان مناسب برای استقرار مرکز یا مراکز مورد نیاز در منطقه جغرافیایی و شهر مورد نظر.

• انتخاب نوع مرکز درمانی براساس شدت نیاز.

• شناسایی بخش‌های مورد نیاز و فضاهای موجود در هر بخش و ظرفیت منطقی برای نوع مرکز درمانی انتخاب شده.

1-4- پیشینه تحقیق و چارچوب نظری:

 مرکز روان درمانی ابن سینا تنها مرکز تخصصی روان درمانی شیراز است. این مركز در سال 1356 تأسیس و در سال 1370 بهره برداری گردید. این مركز تك تخصصی بوده و تنها شامل بخش روانپزشكی می‌باشد. خدمات بستری در بخش‌های اتفاقات، زنان، دو بخش مردان و خدمات سرپائی توسط متخصصین در درمانگاه انجام می‌گیرد. متوسط اشغال تخت و متوسط اقامت بدون احتساب اتفاقات به ترتیب 97% و 8/23 با احتساب اتفاقات 8/97 و 21 می‌باشد. بخش پاراكلینیكی شامل روانشناسی (روان‌درمانی گروه درمانی، خانواده درمانی، گفتاردرمانی، انواع تست) بخش E.C.T، آزمایشگاه، رادیولوژی، داروخانه، نوارنگاری بوده كه همگی در شیفت صبح و داروخانه دو روز عصر فعالیت دارند. این مركز از سال 1370 به دانشگاه پیوست و با یک بخش با ظرفیت 20 تخت درمانی شروع به كار نموده كه بعد از گذشت 2 سال بخش‌های آموزشی یک و دو مردان و بخش جانبی E.C.T راه‌اندازی گردید. در حال حاضر این واحد شامل بخش آموزشی اتفاقات، زنان، مردان یك، مردان دو بخش 3 و بخش 4 و E.C.T می‌باشد. که فاقد بخش‌های نوین درمانی مانند موسیقی درمانی هنر درمانی و… می‌باشد. مرکز دیگری که بخش کوچکی از آن به این بیماران خدمات می‌دهد بیمارستان حافظ است. با بررسی‌های انجام شده هیچ مرکزی در شیراز وجود ندارد که در زمینه روان درمانی بر اساس روش‌های نوین درمانی طراحی و ساخت و به مرحله اجرا رسیده باشد.

1-5- فرضیه تحقیق و مدل تحقیق:

     فرض بر این است که با شناخت از چگونگی بیماری‌های روانی درحد ایجاد توانایی برای طراحی مرکز یا مراکز درمانی این گونه از بیماری‌ها و سپس تدوین طرحی کار آمد از جهات مختلف می‌توان تمام یا حد اقل بخشی عمده از بیماران قابل درمان را با بازگرداندن سلامتی به جامعه برگرداند.

1-6- روش تحقیق:

 مرحله اول: جمع‌ آوری اطلاعات در زمینه بیماری‌های روانی و روش درمان آنها و هم زمان با آن جمع‌ آوری اطلاعات در خصوص مراکز درمانی و ابعاد و اندازه و استانداردها.

مرحله دوم: آنالیز اطلاعات و هم راستا کردن مطالعات و استفاده در طراحی.

1-7- مراحل تحقیق:

مطالعات پایه مشتمل بر: کتابخانه‌ای، میدانی، مصاحبه با متخصصین.

• بررسی نمونه‌های موردی.

• جمع‌بندی مطالعات اولیه و استخراج معیارهای اصلی.

• تدقیق مکان‌یابی با تعیین معیارهای مهم و تطبیق این معیارها با نقاط در نظرگرفته شده.

• تدوین برنامه فیزیکی طرح با توجه به احکام طراحی همراه با ارائه ایده کلی (کانسپت).

• مشورت با متخصصین و کارشناسان ذیربط برای دریافت نظر مشورتی و اطمینان از صحت کار انجام شده و اخذ راهنمایی برای اصلاحات احتمالی.

• ورود به مرحله طراحی که از تحلیل سایت آغاز می‌شود و با طی روند تدوین دیاگرام جانمایی مجموعه، طراحی معماری مجموعه همراه با تدوین رساله به ارائه نهایی ختم می‌شود.