وبلاگ

  128

 

امامودفاعازصوفیان. 128

 

امامودفاعازتفكرصوفیه. 130

 

امامخمینیومحییالدینابنعربی.. 132

 

نکاتجالبتوجهحضرتامامدربارهکتابفصوصالحکمابنعربیدرایننامه. 133

 

نامهمهمدیگرامامخمینی (س) 134

 

توحید  135

 

صراطالله.. 135

 

صراطمستقیم. 135

 

صراطهایخاص… 136

 

کمالوجمالالله.. 136

 

سیروسلوک.. 137

 

ذوقایمانی.. 137

 

بارقهایازحبخدا 137

 

افراطوتفریط.. 138

 

آفاتسلوک.. 138

 

موانعسلوک.. 139

 

عارفانواهلمعرفت.. 139

 

عارفبالله.. 139

 

حقیقتمعراجروحانی.. 140

 

عارفحقیقی.. 140

 

نظرانسانعارف.. 140

 

طلبانوارمعرفت.. 141

 

لباسهستی.. 141

 

سلامتمطلق. 142

 

 

 

زهدحقیقی.. 142

 

صفاتعارفبالله.. 142

 

جایگاهمخلصانومنزلگاهمقدسان. 143

 

لایقانمجلسانس… 144

 

غاصبانبیتالله.. 144

 

صاحبانیقین.. 145

 

مردمچندطایفهاند. 145

 

فتوحاتثلاثه. 146

 

محبوبترینمخلوقخدا 146

 

برهانصدیقین.. 147

 

انسبامحبوب.. 147

 

اهلیقظه. 148

 

نتیجه  149

 

نتیجهگیری.. 150

 

کتابنامه.151

 

 

 

چكیده:

 

از منتقدان مهم اهل سنت در قرن ششم ابوالفرج عبدالرحمن ابن جوزی (متوفی597) است. وی قسمت اعظم کتاب “تلبیس ابلیس” را به نقد آراء و آداب سلوک و رفتار صوفیان اختصاص داده است. به نظر او از جمله خدعه های شیطان با صوفیان ترک کسب و کار و نکاح، عزلت نشینی، پوشیدن خرقه و رواج سماع، نظر بر احداث اعتقاد به حلول و اتحاد و ادعای عشق الهی است. وی در کتاب دیگری به نام “صیدالخاطر” در جاهای گوناگون به نکوهش صوفیه پرداخته، اما مخالفان صوفیه از کتاب تلبیس ابلیس او بیشتر استقبال کرده اند. با این حال وی مشایخ اولیه صوفیه را سلف صالح می داند و از جمله بدعت گذاران محسوب نمی دارد. وی در “صفة الصفوة” نیز از بسیاری از صوفیان به نیکییاد کرده است.

 

از قرن هفتم برخی عالمان شیعه امامیه برای پی ریزی عرفان شیعی کوشیدند. گروهی از علماء که تحت تأثیر ابن عربی و شارحان او هستند میان صوفیه ای که ملتزم به رعایت ظاهر و باطن شرع هستند با آن هایی که آداب و تعالیم غیرشرعی دارند فرق می نهند. به طور کلی تقریبا تمامی علما و فقهای شیعه که در آثارشان گرایشهای عرفانی وجود دارد، از این جمله اند. مثلا در آثار امام خمینی(س) سخنانی در تجلیل از شیوایی گفتار ارباب تصوف و استفاده از حقایقی که اهل کشف و ریاضت گفته اند وجود دارد. ایشان همچنین در برخی آثار خود احادیث معصومین را در خصوص تهذیب نفس با احوال و مقامات عرفانی تطبیق داده است و عالمانی چون سید بن طاووس و شیخ بهایی و محمدتقی مجلسی را در شمار عرفا دانسته است. در عین حال امام خمینی (س) از صوفیه از آن جهت که فقط به امور باطنی دین توجه دارند و به جهات سیاسی و اجتماعی آن بی توجه اند انتقاد کرده است.

 

کلیات

 

بیان مسأله:

 

تصوف و اندیشه های صوفیانه همواره در طول تاریخ، از سوی اهل شرع و عقل و عرف مورد نقد و جرح قرار گرفته اند. به طور کلی در میان علمای اهل سنت تا به امروز تقریبا دو جریان عمده در برابر تصوف وجود داشته است : گروهی که با جنبه هایی از تصوف موافق ولی با برخی آرا و آداب صوفیان مخالف بوده و تصوف سنی (تصوف مشایخ اولیة تصوف تقریبا تا قرن چهارم ) را از تصوف باطنی(اهل غلو) یا تصوف فلسفی ــ که نمایندگانش حلاج، ابن عربی و پیروانشان هستند ــ جدا می کنند. این گروه از نمایندگان چنین تصوفی شدیدا انتقاد می کنند و آن را متأثر از عرفان هند، مسیحیت و فلاسفة یونان می دانند و گروه دیگر از مخالفان تصوف طرفداران جنبش وهابیت (پیروان محمدبن عبدالوهاب متوفی 1206) و سلفیه (پیروان محمد عبده متوفی 1323)اند که تصوف را انحراف از اسلام، مخرب و تماما بدعت می دانند. البته در میان سلفیه کسانی هم هستند که برخی از صوفیان سده های اولیه را از حکم تکفیر مستثنی می دانند. از جمله ناقدان جدی جریان تصوف، ابوالفرج عبدالرحمان ابن جوزی (متوفی 597) است که در آثار متعددی به نقد آموزه های تصوف پرداخته است. وی که از منتقدان مهم اهل سنت در قرن ششم محسوب می شود، با آنکه مشایخ اولیه صوفیه را «سلف صالح » می داند و از جملة بدعت گذاران محسوب نمی دارد اما قسمت اعظم کتاب معروف خود تلبیس ابلیس( صص 181ـ427) را به نقد آرا و آداب سلوک و رفتار صوفیان اختصاص داده است. به نظر او از جمله خدعه های شیطان با صوفیان، ترک کسب و کار و نکاح، عزلت گزینی، پوشیدن خرقه ــ که حکم لباس شهرت را دارد ــ، رواج سماع و غنا و رقص، نظر بر احداث (برنایان)، اعتقاد به حلول و اتحاد و ادعای عشق الاهی است. وی در کتاب دیگری به نام صیدالخاطر (در مواضعی گوناگون از جمله: صص 54، 60، 108، 202، 205، 298 و 352) به نکوهش صوفیه پرداخته اما از کتاب تلبیس ابلیس او مخالفان صوفیه بیشتر استقبال کرده اند.

 

امام خمینی(س) در حوزه ای از آثار خویش از تصوف (عرفان اصیل اسلامی) دفاع می کند، گرچه دفاعیات او به سنت عرفان اسلامی که که عمدتا وامدار اندیشه های ابن عربی است، تعلق دارد.

 

سعی نگارنده این است که به بیان دیدگاه های انتقادی ابن جوزی و پاسخ هایی که به این انتقادات داده شده به خصوص با تاکید بر آرای امام خمینی(س) بپردازد. امام خمینی(س) در آثار عرفانی خود، از جمله کتب سر الصلوة- آداب الصلوة- شرح حدیث جنود عقل و جهل و مصباح الهدایه ضمن بهره گیری از آیات و روایات به خوبی و با لطافت خاصی به بیان نکات ناب عرفانی پرداخته اند که در ذیل بحث از این نکات بهره مند می گردیم.