در چند دهه اخیر مسأله رشد جمعیت جهان که قسمت عمده آن مربوط به کشورهای در حال توسعه از جمله ایران میباشد، توجه محافل مختلف ملی و بین المللی را به خود جلب کرده است. اگر چه در سالهای اخیر بحثهای متعددی در مورد كاهش رشد جمعیت در كشور صورت گرفته اما كماكان سالانه نزدیک به یک میلیون نفر به جمعیت كشور اضافه می شود. برنامه های تنظیم خانواده و تحدید موالید اگر به گونه ای مؤثر و کارآمد پیاده شود، آثار بسیار مثبتی در جامعه بر جای مینهد که از آن جمله: 1- تأمین بهداشت و سلامت مادر و کودک 2- کاهش مرگومیر مادران 3- کمک به تحقق توسعه همه جانبه و پایدار 4- تضمین حقوق و آزادیهای زن و مرد در خانواده میتوان اشاره نمود (تقوی، 11:1382).
بنا به تعریف سازمان جهانی بهداشت، تنظیم خانواده مشتمل بر اقداماتی است که افراد و زوجها را یاری میدهد، تا از داشتن فرزند ناخواسته جلوگیری کنند، فاصله بین فرزندان خود را تنظیم نمایند، زمان تولد فرزندان را با سن و شرایط دیگر خود تطبیق دهند، و آگاهانه در مورد تعداد فرزندان خود تصمیم بگیرند، خدماتی که این نیات را میسر میسازد، مشتمل است بر آموزش و مشاوره در مورد تنظیم خانواده، تأمین وسایل جلوگیری از حاملگی، کمک به کسانی که دچار ناباروری هستند و آموزش پدران و مادران در مورد خانواده و فرزندان (زنجانی و دیگران، 129:1389).
آگاهی از افزایش سریع جمعیت به عنوان نوعی خطر جهانی برای بشر در نیمه دوم قرن بیستم شناخته شد. رشد بیرویه و بدون برنامه ریزی جمعیت، در بسیاری از موارد موجب کمبود منابع مورد نیاز و در نتیجه بروز تنش و جنگ، بین جوامع انسانی گذشته است. جوامع پرجمعیت با مشکلات عدیدهای از جمله فقر، بیماری، شکاف بالای طبقاتی، بیکاری و غیره مواجه است که تهدیدی برای ثبات جامعه میباشد. کشورهای پیشرفته با به کارگیری برنامه های تنظیم خانواده و کنترل معقول رشد جمعیت خود، توانسته اند بر بسیاری از عوارض جمعیت فایق آمده و از مزایای آن نیز بهره لازم را برگیرند. برنامه تنظیم خانواده در ایران قبل از انقلاب بر طبق سیاستهای سازمان بهداشت جهانی در زمینه جمعیت کشورهای جهان سوم به اجرا درآمد. پس از انقلاب با توجه به دیدگاه های منفی که در مورد برنامهها و طرحهای رژیم گذشته وجود داشت، برنامه کنترل جمعیت و تنظیم خانواده، به طور موقت منتفی گشت و در طول کمتر از 10 سال (68-59) رشد جمعیت به مرحله خطرآفرینی رسید. و با پایان گرفتن جنگ در سال 1368 سیاستهایی برای کنترل جمعیت و تنظیم خانواده از سوی سازمانها و وزارت خانههای مربوط به مرحله اجرا گذاشته شد (فروزانفر، 1379 به نقل از پارسا، 7:1384).
با تلاشی که برای کنترل جمعیت از طرف سازمانها، کلینیکها و مراکز بهداشتی صورت گرفت نرخ رشد جمعیت کشور از 8/3 درصد درسال 1365 که یکی از بالاترین نرخ رشد جمعیت در جهان بوده است به 8/1 درصد در سال 1375 کاهش یافت (تقوی، 1382). این افزایش، بیشتر به همان جمعیت متولد شده در سالهای آغازین انقلاب اسلامی برمیگردد که اکنون وارد سن باروری شده اند. استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری از عوامل موثر در کنترل رشد جمعیت در دهه اخیر بوده است و افزایش درصد پوشش واجدین شرایط رو به سمت روشهای مطمئن به عنوان یکی از عوامل مهم در ارزیابی برنامه های تنظیم خانواده است (جهانفر، 50:1377). نرخ رشد جمعیت در سال 1390 به حدود 3/1 درصد رسیده است (مرکز آمار ایران، 1392).
1- 2- بیان مسئله:
کشور ما جزء مناطقی از جهان میباشد که از چهار هزار سال قبل مسئله شهرنشینی در آن مطرح بوده و از رشد سریعی برخوردار بوده است. لذا جهت تعدیل و هماهنگی محورهای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور و تامین سلامت جسمی- روانی و اجتماعی تمام اقشار جامعه به ویژه مادران و کودکان که جزء قشر آسیبپذیر جامعه هستند، بایستی برنامه ریزی و تنظیم خانواده وجود داشته باشد. اگر زنان جوان به اطلاعات صحیح در مورد روشهای جلوگیری از بارداریهای ناخواسته دست پیدا کنند میتوان از ضربههای عاطفی و هزینه های مربوط به این بارداریها جلوگیری به عمل آورد.
در ایران برنامه های تنظیم خانواده بر اساس قوانین دینی و حمایت مراجع مذهبی به مرحله اجرا رسیده است. قابلیت تغییرپذیری و انطباق قوانین اسلامی با مسائل اجتماعی موضوع بسیار مهمی در پیشرفت و موفقیت برنامه های تنظیم خانواده در کشور است. بر اساس آمار موجود درصد بالایی از زنانی که تمایل به بارداری نداشته اند و یا خواستار تعویق زمان بارداری بوده اند از وسایل جلوگیری استفاده نکرده اند (کتابی، 1387).
در کشوری مانند ایران که حرکت به سمت توسعه را تجربه می کند و به شدت نیازمند پسانداز یعنی تولید بیش از مصرف است، با توجه به محدودیت منبع اصلی تولید یعنی ذخایر طبیعی، ارقام میلیونی رشد جمعیت مانع بزرگی بر سر راه توسعه است. چنین وضعیتی اتخاذ تدابیری اساسی جهت برنامه های تنظیم خانواده و کنترل موالید را در ایران ضروری مینماید. در این ارتباط آنچه که بیش از هر چیزی اهمیت مییابد مسئله زمان است. بر پایه تحقیقات صورت گرفته چنان چه برنامه های تنظیم خانواده به گونه ای عمل کند که تا باروری به سطح جایگزینی، میزان تجدید نسل خالص یک، برسد رشد جمعیت در حدود سال 1440 خورشیدی متوقف می شود و امکانات گستردهای که صرف جمعیت افزوده میگردد به بالاترین سطح زندگی افراد تخصیص یابد. بر این اساس گفته می شود که در ایران هم چنان باید به اجرای برنامه های تنظیم خانواده پرداخت، چرا كه تنظیم خانواده بر روی 2 فرزند یا حتی 3 فرزند و نیز فاصله گذاری مطلوب نیاز به تنظیم
خانواده دارد (حسینی، 1390).
بر اساس آمارهای جهانی، علی رغم این که میزان استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری در زنان واجد شرایط تنظیم خانواده از 30 درصد در سال1960 به62 درصد در سال 1997 افزایش یافت. هنوز حدود 150 میلیون نفر زن در جهان که تمایل به محدود کردن فرزندان خود دارند از روشهای موثر بر پیشگیری از بارداری استفاده نمی کنند که بیشترین علت آن شک به روشهای جلوگیری از بارداری، ترس از عوارض جانبی، کیفیت پایین سرویسهای بهداشتی کشورهای مربوطه، باورها و نگرشهای منفی میباشد (جهانفر، 56:1377). استفاده از روشهای جلوگیری و این که از چه روشی استفاده می‌شود به عوامل مختلفی همچون سن، تحصیلات، تعداد فرزندان و میزان دسترسی به روشهای مختلف بستگی دارد (حسینی، 1390). در کشورهای در حال توسعه بیشترین روش مورد استفاده توبکتومی است که حدود 33 درصد موارد را تشکیل میدهد. حدود 40 درصد افراد پس از یکسال استفاده از یک روش جلوگیری از بارداری روش خود را تغییر می دهند که دو دلیل عمده آن یکی حاملگی ناخواسته و دلیل دیگر تهدید سلامتی فرد میباشد. میزان شکست این روشها از 30 درصد در سال برای روشهای واژینال (دیافراگم، ژل) تا کمتر از یک درصد برای ضدبارداریهای تزریقی، کاشتنی و آیودی میباشد (شیروانی و دیگران، 1386). بنابراین با بهره گرفتن از وسایل پیشگیری از بارداری مطمئن و موثر میتوان میزان رشد بیرویه جمعیت را کنترل کرد.
با توجه به این که استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری، رفتاری عقلانی- اجتماعی است ویژگی‌های فردی و اجتماعی زوجین، اصلیترین نقش را در فرایند استفاده و انتخاب روشهای جلوگیری از بارداری ایفا می کند.
1- 3- اهمیت و ارزش تحقیق:
اهمیت بنیادین هر پژوهش این است که منجر به بضاعت علمی گردد (ساعی،1384: 77). جستجو و بررسی زمانی انجام می‌گیرد که انسان در مقابل یک ابهام، نگرانی، سختی و… قرار دارد و برای فهم این موارد و نهایتاً یافتن راهی جهت خلاصی یا تخفیف آن ها، اقدام به بررسی یا جستجو می‌کند (ایمان، 1388: 9).
تغییرات خانواده در زندگی روزمره بازتاب یافته و در این میان دخالتهای دین و دولت هم موثر بوده و روان شناسان، علمای علوم تربیتی، مورخان و جامعه شناسان نیز به آن توجه کرده اند که حاصل آن اصلاح نظام مفهومی در شناسایی تحولات اجتماعی ایران بوده است (آزاد ارمکی و دیگران، 31:1384).
علیرغم مباحث مقطعی که درباره دامنه واقعیت خطر افزایش جمعیت به عمل آمده و علیرغم جبهه گیریهایی در مورد راه و روش مواجهه با این خطر بروز کرده، لزوم رسیدن به یک رشد جمعیت متناسب و پایدار به عنوان یک اصل عمده از طرف اکثریت ملتهای جهان مورد قبول قرار گرفته است. از مهمترین اهداف برنامه های تنظیم خانواده در بسیاری از کشورها کاهش بارداریهای ناخواسته میباشد. تحقق این امر از طریق دسترسی آسان به وسایل جلوگیری از بارداری، علیرغم آموزشهای لازم و استفاده دقیق از آنها وجود دارد. همواره سرویسهای تنظیم خانواده به وسیله جلوگیری از بارداریهای ناخواسته به حفظ و حراست از منابع ملی و سرمایه های کشور کمک موثری مینماید.
خدمات تنظیم خانواده در 15 سال اخیر یکی از اصلیترین اجزای خدمات بهداشتی اولیه را تشکیل داده و با برخورداری از حمایت سیاسی و ساختار مناسب اجرایی، موفقیت چشمگیری را در زمینه کنترل موالید و ارتقای بهداشت باروری کسب نموده است (شهیدزاده و دیگران، 2:1382). خدمات تنظیم خانواده در ایران یکی از حجیمترین خدمات ارائه شده به جامعه است. نزدیک به 4 میلیون زن واجد شرایط تنظیم خانواده به طور مرتب از آن بهره میبرند و در صورت وجود مشکلی در این فرایند، پیامدهای وسیعی پدید خواهد آمد. به همین دلیل ضروری است که کیفیت ارائه خدمات تنظیم خانواده به طور مداوم ارزیابی و در صورت لزوم تصحیح گردد (حسنپور و دیگران، 34:1385). اگرچه تجربه فعالیتها و خدمات تنظیم خانواده در ایران مثبت و اثربخش بوده است؛ اما علیرغم کاهش رشد جمعیت در ایران، به علت میزان باروری بالای کشور در دهه 1980، در آینده نزدیک، کشور دچار افزایش جمعیت خواهد شد. به علاوه نسبت بالای حاملگیهای ناخواسته در ایران به عنوان زنگ خطری به حساب می آید (نخعی و میراحمدزاده[1]، 194:2005).
اما علیرغم همه اینها آنچه در این خصوص مورد سوال است این است که آیا انتخاب نوع روش و وسیله جلوگیری از بارداری بر اساس شناخت زنان از وسایل جلوگیری از بارداری میباشد؟ همچنین گرایش به برنامه‌های تنظیم خانواده ناشی از تغییر در طرز تفکر و افزایش بنیادی آگاهی زوجین میباشد یا انتخابی آگاهانه و موقتی است؟ دیگر این که چه تعداد افراد با توجه به شرایطی که دارند روش مناسب برای جلوگیری از بارداری را برگزیدهاند؟ با توجه به نکاتی که در بالا مطرح شد این مطالعه فرصتی فراهم می کند تا عوامل اجتماعی (سن، تحصیلات، تفاوت سنی زوجین و…)، عوامل اقتصادی (شغل، میزان درآمد و…) و عوامل فرهنگی (ترجیح جنسی، ارزشهای دینی، رسانه های جمعی و…) را بر روی برنامه های تنظیم خانواده و رفتار باروری بسنجیم و تاثیر زوجین را در تصمیم‌گیری در مورد اندازه خانواده و استفاده از وسایل جلوگیری مورد سنجش قرار دهیم که به لحاظ علمی باعث گسترش و تعیین الگوی روابط مورد مطالعه شود. و به لحاظ عملی (کاربردی) به برنامه‌ریزان و سیاستگذاران در امر خانواده و بالاخص تنظیم خانواده کمک شایان نماید تا با توجه به فرهنگ حاکم بر منطقه برنامه ریزی خاصی را ارائه نماید که در جهت هماهنگی با تمایلات و ارزشهای فرهنگی آنان باشد و باعث توجه بیشتر پژوهشهای اجتماعی گردد.
1- 4- اهداف تحقیق
بر مبنای تعریف، هدف عبارت است از نتایج مورد استفادهای که فعالیت ما به سوی آنها جریان پیدا می کند (طالب، 59:1380). و منظور از هدف نقطهای است که قصد وصول به آنجا را داریم و طبعاً اینک از آن نقطه فاصله داریم (همان: 59).
اهداف تحقیقات اجتماعی به منظور روشنسازی دلایل انجام طرحهای تحقیقات در رابطه با موضوع مورد بررسی بیان می شود. هر تحقیقی اهداف کلی و جزئی برای خود مد نظر قرار میدهد. در این تحقیق:
1- 4- 1- هدف کلی:
هدف کلی این تحقیق بررسی عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی مرتبط با تمایل زوجین به برنامه‌های تنظیم خانواده در شهرستان آران و بیدگل در سال 1393 میباشد.
1- 4- 2- هدف جزئی:
– بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با تمایل زوجین به برنامه های تنظیم خانواده در شهرستان آران و بیدگل
– بررسی عوامل اقتصادی مرتبط با تمایل زوجین به برنامه های تنظیم خانواده در شهرستان آران و بیدگل
– بررسی عوامل فرهنگی مرتبط با تمایل زوجین به برنامه های تنظیم خانواده در شهرستان آران و بیدگل
فرم در حال بارگذاری ...
