زادن و پروردن وبه بلوغ رساندن، این بخشی از حیات زن است در این راستا تقویت روحیه شادابی ونشاط این قشر پرورش دهنده جامعه (بانوان)باید در برنامه ریزی وسیاست های زیر ساختی در اجتماع قرار گیرد.
یکی از راهکارها توجه به گردشگری، سیاحت و زیارت برای بانوانی است که به صورت تجرد به مسافرت میروند.
این مهم احتیاج به ساخت ابنیه هایی چون هتل دارد که بتواند جوابگوی نیازهای آسایشی آنها باشد.
با توجه به تحولات سریع تکنولوژی های مدرن روز ایجاد فضاهایی که متناسب نیازهای روحی روانی وفیزیکی بانوان باشد وجود نداشته است. طراحی چنین فضاهایی در جهت تامین آسایش همه جانبه بانوان مجموعه ای در هم تنیده ای را تشکیل می دهد که حساسیت ویژه ای را می طلبد. در نهایت تلفیق فضاهای باز وبسته وطراحی مکان مناسب برای آنها که همسو با خصوصیات جسمانی وروحی روانی بانوان باشد باید در معماری امروزه مورد توجه قرار گیرد.
بیان مسأله اساسی تحقیق:
قرن هاست زن در مرکز این هسته اصلی اجتماع روشنایی بخش کانون زندگی است.شباهتهای طبیعی که بین مادر وزمین در عصر آغازین کشاورزی برقرارشد وپیوند های ناگزیر این دو بایکدیگر هر دو را در مرکز توجه مادی ومعنوی جوامع کهن قرارداده است. در عصر اجتماعی توانایی ها و برتری های زن باعث شد که دوره تثبیت قدرت زنانه آغاز گردد. برتریهایی که زن تا این دوره بر جنس مخالف خود داشته وبا پشرفت هایی که در زمینه ی مسائل اجتماعی و اقتصادی داشته است انکار ناپذیر است. دوران زن سالاری در جوامع انسانی، زنان همچون مردان به اندازه آنان در ساختن تمدن وشاید هم بیشتر نقش داشتند و حتی در قبول خیلی ازمسؤولیت های اجتماعی زنان به مراتب موفق تر از مردان به انجام نقش خود پرداختند.
تعلیم وتربیت جوامع مختلف در طرز تفکری که برای زنان آن جامعه ایجاد میشود نقش بسزایی دارد، حتی در خیلی تشکیلات حکومتی هم جای پای زنان بزرگی دیده می شود که در اداره جوامع بزرگ خیلی موثر بوده اند.
طبیعت زن جدای از طبیعت مرد نیست او در بینش ما نیمی از پیکر جامعه است و پایه گذار اصلی هسته خانواده ودر نقش کلی، مدینه فاضله است. او را می توان معلم بشریت نامید تا حدی که همه پیشرفت ها از سوی او معین می گردد. در توصیه اسلامی کفه ترازو به سوی زن سنگین تر است تا به سوی مرد و ارج واحترامی که اسلام برای مادر قائل است قابل مقایسه با احترام به پدر نیست.
زن ومرد هر دو دارای حق آزادی واستقلالند واین آرزوی اسلام است که زن به کمال معرفت ورشد فکری برسد.
آنچه زنان انجام میدهند اثر بسزایی بر اکثر پروژه های توسعه ای دارد. حتی اگر نقش آنان به وضوح در طراحی واجرای برنامه ها در نظر گرفته نشده باشد. همانگونه که اکثر پروژه ها نیاز به داده های پایه ای کافی ومناسب دارد داشتن دید کافی، نقطه شروع به شمار آوردن زنان در پروژه های توسعه است.
زن در عرصه جهان پهناور ما پیوسته زن بوده است. در همه جای این جهان از آغاز پیدایش بر زمین فارغ از زمان ومکان و نژاد ورنگ وآیین بار مسئولیت ویژه ای بر عهده داشته است.
زادن و پروردن وبه بلوغ رساندن، این بخشی از حیات زن است که انکاری چون وچرا نمی پذیرد.
در این راستا تقویت روحیه شادابی ونشاط این قشر پرورش دهنده جامعه (بانوان)باید در برنامه ریزی وسیاست های زیر ساختی در اجتماع قرار گیرد.
یکی از راهکارها توجه به گردشگری، سیاحت و زیارت برای بانوانی است که به صورت تجرد به مسافرت می روند.
این مهم احتیاج به ساخت ابنیه هایی دارد که بتواند جوابگوی نیازهای آسایشی آنها باشد.
با توجه به تحولات سریع تکنولوژی های مدرن روز ایجاد فضاهایی که متناسب نیازهای روحی روانی وفیزیکی بانوان باشد وجود نداشته است. طراحی چنین فضاهایی در جهت تامین آسایش همه جانبه بانوان مجموعه ای در هم تنیده ای را تشکیل می دهد که حساسیت ویژه ای را می طلبد. در نهایت تلفیق فضاهای باز وبسته وطراحی مکان مناسب برای آنها که همسو با خصوصیات جسمانی وروحی روانی بانوان باشد باید در معماری امروزه مورد توجه قرار گیرد.
یکی از هدفهای اصلی در ساخت هتلها راحتی مهمانان است، یعنی فضایی خلق کنیم که مسافرین در آن آسایش وآرامش داشته باشند.
درگذشته فلسفه هتل ها براساس روابط خاص وتشریفات گراند هتل ها برقرار بوده و طراحی نماها وفضاهای داخلی آن فاقد استاندارهای طراحی بوده است.
طراحی هتل امروزه برای خود تخصصی ویژه به حساب می آید، چرا که هتل جزو طراحی های پیچیده محسوب می شود ومجموعه ای یکپارچه وهماهنگ از قوانین راهبردها و سیاست ها،ضوابط واستانداردها در سطوح وموضوعات مختلف نیاز دارد، علاوه بر آن موضوع اقتصادیست که طراحی در آن جلب مشتری یکی از مهمترین نقش هاست.
از نکات مهم در برنامه ریزی برای هتل شناخت وتفکیک کارکردهای مختلفی است که در آن صورت می گیرد.لذاشناخت گروه فضاها(براساس گروه فضایی ورودی –لابی- پذیرش- رستوران – اتاق ها-سالن کنفرانس…)وشناخت ضوابط واستانداردهای مربوط به طراحی فضایی در این تحقیق از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در این پژوهش با شناخت تمامی استانداردها وشرایط لازم برای طراحی هتل سعی خواهد شد تمامی انتظارات بانوان از هتل درنظر گرفته شود که نهایت قابلیت عینیت بخشی به صورت یک طرح معماری را داشته باشد.
در این پروژه بانوان موضوع محورهای اصلی طراحی خواهد بود به این ترتیب معماری کلیه عوامل هتل بانوان (تجهیزات وامکانات وسرویس دهی و عملکرد فضاها…..)در جهت خدمات رسانی ورفع نیاز بانوان برنامه ریزی و فضا را در جهت پاسخگویی به نیازهای روانی بانوان شکل می دهد. چنین معماری نیاز به شناخت گسسترده نیازهای بانوان ورابطه بانوان با فضای پیرامون و شناخت دقیق بانوان با فرهنگ های مختلف مورد مطالعه وهمین طور شناخت کامل کلیه عوامل شکل دهنده هتل بانوان خواهد داشت.
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
باتوجه به این امر مهم که بانوان پرورش دهنده و الگوهای رفتاری نسل های آینده هستند و نیمی از اقشار جامعه راتشکیل می دهند،کمبود فضاهایی در جهت ترغیب حس گردشگری و مسافرتهای برون شهری وسیاحت وزیارت در جهت تقویت روحیه بانوان شدیدا احساس می شود.
بنابراین نیاز به طراحی ابنیه هایی چون هتل مخصوص بانوان که حس امنیت روحی روانی وفیزیکی آنها را تامین کند مورد نیاز است.
با فراهم ساختن این گونه بسترها در کشور روحیه شادابی نشاط وتداوم خاطرات جمعی در بانوان بیشتر ایجاد می شود که این امر تاثیر گذار(تاثیرات مثبت)در خانواده ودر نهایت جامعه می باشدکه باعث رشد وشکوفایی اجتماع هم می شود.
مرور ادبیات و سوابق مربوطه:
نخستین هتل مخصوص بانوان که اولین هتل از نوع خود در سطح خاورمیانه به شمار می آید در ریاض پایتخت کشور عربستان سعودی ساخته شده است به نام لوزان که در زبان عربی به معنای پناهگاه می باشد که در اوایل ماه مارس در سال 2010افتتاح شده است.
یکی از اهداف احداث این هتل ارائه خدمات ویژه به زنان وتامین راحتی وآسایش اتاق با طراحی متنوع مخصوص بانوان است.
یکی دیگر از اهداف این هتل تحقق مسئولیت اجتماعی در عربستان وحمایت بانوان به طور کلی زنان سعودی به طور خاص است.زیرا بانوان در عربستان اجازه رانندگی ندارند یا بدون اجازه همسر نمی توانند به مسافرت بروند یا به تنهایی در رستوران غذا بخورند.هتل بانوان در یازده کشور اروپایی وجود دارد به عنوان نمونه در کشور آلمان در چهارده ایالت هتل مخصوص بانوان موجود است. ولی هتل بانوان به صورت خاص در ایران تا کنون ساخته نشده است.
جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق:
طراحی هتل بانوان در این تحقیق از ضروریات مورد نیاز برای بانوان در سطح کشور می باشد که به نوبه خود نوآوری نیز در ایران محسوب می شود و باید معماری آن سازگار با روحیات بانوان ونیازهای آنها و در نظر گرفتن معماری بومی فرهنگ ایرانی فراهم شود.
در کشور ما معماری با چنین رویکردی که بتواند نیازهای بانوان گردشگر را در مسافرت ها مرتفع سازد تاکنون طراحی نشده است.
اهداف مشخص تحقیق:
با توجه به این که داشتن هر پژوهشی در مسیر طبیعی و تحقیقی خود می‌باید گسترش و توسعه‌ای همسوی فعالیت‌ها و گزارشهای متنوع پژوهش خود را داشته باشد، بنابراین مشخص بودن اهداف برای انتخاب این پروژه لازم است:
-اهداف کلی:
- طراحی محل مناسب در خور بانوان در جهت ایجاد تقویت حس نشاط وشادابی وگردشگری.
- تعبیه محیطی برای بانوان در جهت تامین آسایش فیزیکی وروحی روانی آنها در مسافرتها.
-اهداف جزیی:
- احداث هتل بانوان متناسب وسازگار با منظر شهر مقدس قم.
-
-
- معماری بافرهنگ و ویژگی های محیطی شهری.
- امکان آسایش بیشتر (فیزیکی روحی وروانی) وتداوم خاطرات جمعی.
سؤالات تحقیق:
-چگونه می توان امکان مسافرت بانوانی که به صورت تجرد به سفرمی روند ودر عین حال نیاز به امنیت دارند را فراهم کرد؟
-طراحی یک هتل مطلوب بانوان چه ویژگی های می تواند داشته باشد؟
– آیا بانوان کشورمان و کشورهای مسلمان دیگر از این نوع ابنیه ها در سطح کشور استقبال می کنند؟
فرضیههای تحقیق:
-افزایش گردشگری وامکان بیشتر مسافرت وسفر های برون شهری برای بانوان بهتر فراهم می شود.
-میان طراحی مطلوب فضاهای اقامتی مخصوص بانوان باخصوصیات فیزیکی وهمچنین حس راحتی امنیت شادابی ونشاط آنها رابطه برقرار است.
تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی:
هتل: نوعی مکان مسکونی اجاره ای است که معمولا برای مدت کوتاه به افراد اجاره داده می شود و از امکانات اقامتی وگردشگری شهرها به حساب می آیدکه بیشتر مورد استفاده مسافران وگردشگران قرار می گیرد.
مسافرت:
به جابه جایی انسان از محلی به محل دیگر به هر منظوری وبرای هر مدتی گفته می شود.
روش شناسی تحقیق:
در این پژوهش با گرد آوری یک سری اطلاعات موجود در زمینه نیاز ها و خواسته های فضاهای اقامتی مخصوص بانوان، به تجزیه و تحلیل هایی پرداخته تا چارچوبی منظم را ایجاد کند و در نهایت با طراحی بر اساس چارچوب جدید هدف کلی تحقیق محقق گردد.
نحوه اجرا به این صورت است که:
- بررسی نمونه های كار شده، تهیه استاندارد ها و ارائه روشها و سبكهای طراحی.و استفاده از اطلاعات موجود در منابع معماری و استاندارد و ضوابط طراحی هتل تدوین شده.(به روش کتابخانه ای).
2.انتخاب روش طراحی، اهداف اصلی طرح و مراحل كار. (با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل مقایسه ای).
- شناخت منطقه به لحاظ جغرافیایی، اقلیمی، فرهنگی و استفاده از ضوابط موجود و طرحهای هادی و جامع شهر و كتب اقلیمی و جغرافیایی و سایتهای معماری (روش کتابخانه ای و میدانی).
- برنامه فیزیكی، سایت آنالیز، تهیه دیاگرامها، لكه گذاری و طراحی و ارائه کلیه نقشه ها.(استفاده از ابزارهای گرافیكی و نرم افزار auto cad , 3dmax .
متغیرهای مورد بررسی در قالب یک مدل مفهومی و شرح چگونگی بررسی و اندازه گیری متغیرها:
دو متغیر اصلی تحقیق عبارتند از: ویژگی های کیفی فضای معماری هتل مخصوص بانوان به عنوان متغیر مستقل وخصوصیات فیزیکی وحس امنیت، راحتی، شادابی به عنوان متغیر وابسته می باشند.بین ویژگی کیفی فضای هتل و خصوصیات فیزیکی وحس راحتی شادابی رابطه برقرار است.
این تحقیق به دنبال آن است که چگونه می توان به تمامی ابعاد متغیر ویژگی کیفی فضا درهتل بانوان پرداخت ؟ بدین منظور باید ابتدا دانست که نیازهای زنان در این رابطه چیست و منظور از آن در این تحقیق چه می باشد ؟
زن به جنس مونث گفته می شود. دردوران جاهلیت وپیش از اسلام زنان ودختران را زنده به گور می کردند باظهور اسلام شخصیت زنان مورد توجه قرار گرفت وبه عنوان موجود متعالی در کنار مردان در جامعه به فعالیت پرداختند.
زن می تواند پدید آورنده غرور وعزت برای بشریت باشد. باعلم به ساختار شخصیتی زن، روحیات زنانگی او باید موردتوجه قرار گیرد. براین اسا س در طراحی فضای مخصوص بانوان باید تمامی جوانب روحیات او در نظر گرفته شود.
–تاثیر روانی اشکال ورنگها ونور بر روی بانوان:
توجه به اشکال وعناصر نور ورنگ بعنوان یک نیاز اساسی در یک فضای معماری زنانه.
–بافت:
استفاده از اجسام دارای بافت های ظریف وزیبا باتوجه به کاربرد داخلی وخارجی ساختمان.
–مبلمان ودکوراسیون داخلی.
-عملکرد فضایی هتل ومحدودیتها.
برای دستیابی به کیفیت بالا در این طراحی نیاز به اطلاعات کافی می باشد لذا برای آن بهترین راه این است که از شناخت شخصیت بانوان وروش فرایند طراحی کمک گرفت.
و استفاده از اشکال و واژه های معماری مناسب که شامل انتخاب یا خلق اجزا و بخشهای جزء و توجه به ترکیب و وحدت یافتن اجزاء می باشد.
شرح کامل روش گردآوری دادهها:
روش میدانی:
(جلسه پرسش و پاسخ(کرکسیون) با اساتید معماری وبرداشت و جمع آوری اسناد تصویری….)
كتابخانه ای و اینترنتی:
تهیه منابع با بهره گرفتن از اطلاعات جمع آوری شده از اینترنت از طریق جستجو در بانك های اطلاعاتی و اینترنت در سایت های CAB, Yahoo, Google، مراجعه به مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران، كتابخانة تخصصی معماری باغ فردوس و كتابخانة مركزی (جهت دستیابی به ضوابط و استاندارد های طراحی هتل، طرح های انجام شده و كتاب استانداردهای معماری نویفرت و…).
روشها و ابزار تجزیه و تحلیل دادهها:
نتایج بررسی مطالعاتی و مقایسه استاندارد های طراحی هتل و ضوابط کلی و آنالیز داده ها و در طراحی و ترسیم نقشه بااستفاده از نرم افزاراتوكد و….
قلمروی زمانی:
تهیه استاندارد ها و ارائه روشها و سبكهای طراحی واستانداردهای هتل حدودا یک ماه.
انتخاب روش طراحی، اهداف اصلی طرح و مراحل كارحدودا دو ماه.
منطقه به لحاظ جغرافیایی، اقلیمی، فرهنگی حدودا یک ماه.
بر نامه فیزیكی، سایت آنالیز، تهیه دیاگرامها، لكه گذاری و طراحی و ارائه کلیه نقشه ها حدودا سه ماه.
…………………………………………………………………………… 54
یافته ها …………………………………………………………………………… 55
فصل پنجم (بحث و نتیجه گیری)
بحث …………………………………………………………………………… 128
نتیجه گیری ………………………………………………………………………….. 144
پیشنهادها …………………………………………………………………………… 146
منابع …………………………………………………………………………… 149
پیوست ها …………………………………………………………………………… 154
عنوان شماره صفحه
جدول شماره 1 ……………………………………………………………………………………………………………………56
جدول شماره 2 ……………………………………………………………………………………………………………………60
جدول شماره 3 ……………………………………………………………………………………………………………………64
جدول شماره 4 ……………………………………………………………………………………………………………………68
جدول شماره 5 ……………………………………………………………………………………………………………………72
جدول شماره 6 ……………………………………………………………………………………………………………………76
جدول شماره 7 ……………………………………………………………………………………………………………………80
جدول شماره 8 ……………………………………………………………………………………………………………………84
جدول شماره 9 ……………………………………………………………………………………………………………………88
جدول شماره 10 ………………………………………………………………………………………………………………….92
جدول شماره 11 ………………………………………………………………………………………………………………….96
جدول شماره 12 ………………………………………………………………………………………………………………….100
جدول شماره 13 ………………………………………………………………………………………………………………….104
جدول شماره 14 ………………………………………………………………………………………………………………….108
جدول شماره 15 ………………………………………………………………………………………………………………….112
جدول شماره 16 …………………………………………………………………………………………………………………..116
جدول شماره 17 ……………………………………………………………………………………………………………………120
جدول شماره 18 …………………………………………………………………………………………………………………..124
جدول شماره 19 …………………………………………………………………………………………………………………..128
جدول شماره 20 …………………………………………………………………………………………………………………..132
جدول شماره 21 …………………………………………………………………………………………………………………… 136
جدول شماره 22 …………………………………………………………………………………………………………………… 140
جدول شماره 23 …………………………………………………………………………………………………………………… 144
جدول شماره 24 …………………………………………………………………………………………………………………… 148
جدول شماره 25 …………………………………………………………………………………………………………………… 152
جدول شماره 26 …………………………………………………………………………………………………………………… 153
جدول شماره 27 …………………………………………………………………………………………………………………… 154
جدول شماره 28 ……………………………………………………………………………………………………………………155
جدول شماره 29 ……………………………………………………………………………………………………………………156
جدول شماره 30 ……………………………………………………………………………………………………………………157
جدول شماره 31 ……………………………………………………………………………………………………………………158
عنوان شماره صفحه
نمودارشماره 1 ……………………………………………………………………………………………………………………57
نمودارشماره 2 ……………………………………………………………………………………………………………………58
نمودارشماره 3 ……………………………………………………………………………………………………………………59
نمودارشماره 4 ……………………………………………………………………………………………………………………61
نمودارشماره 5 . …………………………………………………………………………………………………………………..62
نمودارشماره 6 ……………………………………………………………………………………………………………………63
نمودارشماره 7 ……………………………………………………………………………………………………………………65
نمودارشماره 8 ……………………………………………………………………………………………………………………66
نمودارشماره 9 ……………………………………………………………………………………………………………………67
نمودارشماره 10 ……………………………………………………………………………………………………………………69
نمودارشماره 11 ……………………………………………………………………………………………………………………70
نمودارشماره 12 ……………………………………………………………………………………………………………………71
نمودارشماره 13 ……………………………………………………………………………………………………………………73
نمودارشماره 14 ……………………………………………………………………………………………………………………74
نمودارشماره 15 ……………………………………………………………………………………………………………………75
نمودارشماره 16 ……………………………………………………………………………………………………………………77
نمودارشماره 17 ……………………………………………………………………………………………………………………78
نمودارشماره 18 ……………………………………………………………………………………………………………………79
نمودارشماره 19 ……………………………………………………………………………………………………………………81
نمودارشماره 20 ……………………………………………………………………………………………………………………83
نمودارشماره 21 ……………………………………………………………………………………………………………………84
نمودارشماره 22 ……………………………………………………………………………………………………………………85
نمودارشماره 23 ……………………………………………………………………………………………………………………86
نمودارشماره 24 ……………………………………………………………………………………………………………………87
نمودارشماره 25 ……………………………………………………………………………………………………………………89
نمودارشماره 26 ……………………………………………………………………………………………………………………90
نمودارشماره 27 ……………………………………………………………………………………………………………………91
نمودارشماره 28 ……………………………………………………………………………………………………………………93
نمودارشماره 29 ……………………………………………………………………………………………………………………94
نمودارشماره 30 ……………………………………………………………………………………………………………………95
نمودارشماره 31 ……………………………………………………………………………………………………………………97
نمودارشماره 32 ……………………………………………………………………………………………………………………98
نمودارشماره 33 ……………………………………………………………………………………………………………………99
نمودارشماره 34 ……………………………………………………………………………………………………………………101
نمودارشماره 35 ……………………………………………………………………………………………………………………102
نمودارشماره 36 ……………………………………………………………………………………………………………………103
نمودارشماره 37 ……………………………………………………………………………………………………………………105
نمودارشماره 38 ……………………………………………………………………………………………………………………106
نمودارشماره 39 ……………………………………………………………………………………………………………………107
نمودارشماره 40 ……………………………………………………………………………………………………………………109
نمودارشماره 41 ……………………………………………………………………………………………………………………110
نمودارشماره 42 ……………………………………………………………………………………………………………………111
نمودارشماره 43 ……………………………………………………………………………………………………………………113
بیان مسئله
تغییرات سریع اجتماعی و گسترش روزافزون وسایل ارتباط جمعی و همچنین افزایش سطح دانش عمومی در کشورها در سال های اخیر، سازمان های خدماتی و اجتماعی را با توقعات و انتظارات جدید روبرو ساخته است که پاسخگویی به آن ها با سازو کارهای سنتی و به شیوه مرسوم امکان پذیر نیست. نگاهی به دستاوردهای چشمگیر جوامع طی ادوار مختلف تاریخ مدون بشر نشانگر این واقعیت است که برنامه ریزی به عنوان مهم ترین رشد و توسعه سازمان پیوسته جایگاه ویژه ای داشته است. از طرفی در سال های اخیر توجه روزافزونی به برنامه ریزی راهبردی به عمل آمده و تنها راه اثربخشی و کارآمدی مدیران در بهره گیری از این شیوه جستجو شده است. تجهیز منابع سازمان و وحدت بخشیدن به تلاش های آن برای نیل به اهداف دراز مدت با توجه به امکانات و محدودیت های درونی و بیرونی سازمان از مشخصه های بارز برنامه راهبردی است. در حقیقت طرح و اجرای این برنامه به سازمان های دولتی و غیر انتفاعی امکان بهره برداری از اتفاقات آینده را می دهد (پیرس و رابینسون 1384).
در عین حال نگاهی به دستاوردهای چشمگیر جوامع طی ادوار مختلف و بررسی اولیه شرایط بازار بهداشتی- درمانی و نوسان های محیط داخلی و خارجی حاکم بر آن حاکی از آن است که سازمانهای بهداشتی درمانی نیز مانند دیگر سازمان ها برای تداوم و حفظ بقاء خود نیازمند به کارگیری برنامه راهبردی بوده اند. در سال 1970 برنامه راهبردی در پاسخ به رشد جمعیت و جهت طراحی ساختار جدید و توسعه خدمات مراقبت بهداشتی وارد حوزه سلامت شد. با ابداع سیستم های پرداخت در سال 1980 برنامه راهبردی برای سازمان های سلامت به عنوان یک ضرورت مطرح شد تا در محیط های رقابتی موفق شوند (آصف زاده، 1387). لذا مدیران سازمان های بهداشتی و درمانی در همه سطوح به درک فرایند برنامه ریزی راهبردی، اهداف، مزایا، چالش ها و فاکتورهای کلیدی موفقیت آن نیاز دارند. دانشگاه علوم پزشکی قزوین نیز مهم ترین سازمان عهده دار سلامت استان در جهت تحقق اهداف ایران 14700، در سال 1384 اقدام به تدوین برنامه راهبردی و برنامه اجرایی 5 ساله نمود که تدوین آن بر اساس الگوی ارائه شده از سوی ستاد مرکزی وزارت متبوع در سه مرحله انجام شد که عبارتند از مرحله اول پیش برنامه ریزی و تدوین بیانیه رسالت، دورنما و ارزش ها، مرحله دوم تحلیل استراتژیک محیط و مرحله آخر تعین اهداف راهبردی و راهبردها. در سال 1386 نیز با تشکیل کمیته راهبردی و ارزشیابی برنامه استراتژیک فعالیت هایی در راستای اهداف کلان دانشگاه نظیر ارتقاء کیفی منابع انسانی، ارتقاء سطح منابع مالی دانشگاه و افزایش سطح مشارکت مردم و ارتقاء کیفی و کمی خدمات آموزشی، پژوهشی، دانشجویی فرهنگی، بهداشتی، درمانی و دارویی- غذایی صورت گرفته است. اعضای کمیته مذکور از 14 حوزه زیربط در برنامه راهبردی ( شامل حوزه های ریاست، معاونت آموزشی، معاونت پژوهشی، معاونت دانشجویی، معاونت بهداشتی، معاونت درمان، معاونت غذا و دارو، معاونت توسعه مدیریت و منابع، مرکز فوریت های پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشکده بهداشت، دانشکده پیراپزشکی، دانشکده پرستاری و مامایی) انتخاب شدند. این کمیته با طراحی فرم های گزارش پیشرفت برنامه راهبردی ( پیوست شماره 1 ) میزان پیشرفت و تاخیر را در زمینه اهداف حوزه ها ، هر 6 ماه یک بار مورد بررسی قرار داده است. (آصف زاده 1388). لذا این مطالعه با بررسی روند پیشرفت برنامه، تطابق گزارش های ارسالی با شواهد و مدارک موجود، موانع عدم تحقق یا دستیابی به برخی اهداف و نظرسنجی از اعضای کمیته راهبردی و مدیران ارشد دانشگاه، اثربخشی برنامه راهبردی را طی 4 سال 89-86 مورد مطالعه قرار داده است و در عین حال به بررسی دیدگاه کارشناسان برنامه ریزی و مدیران ارشد دانشگاه در خصوص عوامل موثر بر اثربخشی برنامه راهبردی پرداخته تا شکاف ها یا فصل مشترک دیدگاه کارشناسان و مدیران را در این زمینه مشخص نماید.
:خشونت در محیط کار در سراسر دنیا عامل خطر مهمی تلقی می شود وکارکنان با انواع خشونت (کلامی،فیزیکی،تهدید،جنسی و …)در محیط کار روبرو هستند. پرستاران نیز به دلیل حضور و فعالیت بیشتر در اورژانس و ارتباط مستقیم با بیماران و بعلت در معرض بودن با انواع تنش ها حتی بیش از سایر رده های پرسنل پزشکی در معرض خشونت قرار دارند.با توجه به آن که مطالعات گسترده ای در مورد عواملی که می تواند بروز خشونت در محیط کار را تسهیل نماید،انجام نشده است این مطالعه سعی دارد تا با فراهم آوری اطلاعات مقدماتی به چاره اندیشی برای مقابله با این مشکل در این استان و سراسر کشور کمک کرده باشد.
هدف:هدف از انجام این پژوهش، تعیین میزان بروز خشونت نسبت به پرستاران و عوامل مرتبط با آن در پرستاران شاغل در مراکز آموزشی درمانی شهر رشت سال 1391 بود.
مواد و روش ها:این مطالعه یک مطالعه مقطعی از نوع توصیفی تحلیلی است وتعداد نمونه های آن 442 نفر از پرستاران شاغل در مراکز آموزشی درمانی شهر رشت با حداقل 6 ماه سابقه کار بودند که با نمونه گیری به شیوه طبقه ای سیستماتیک انتخاب شدند.ابزار نمونه گیری برگرفته از ابزار ناکرینگر و اوشا ورحمانی بود. یافته های این مطالعه تحت نرم افزار Spss نسخه 19 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و با بهره گرفتن از شیوه آنالیز عاملی اکتشافی و تاییدی نسبت به تعیین مهمترین عوامل مرتبط و شدت ارتباط هر کدام در مورد بروز خشونت نسبت به پرستاران ،از نظر آنان اقدام گردید. پس از تعیین مهمترین عوامل بر اساس آنالیز عاملی اکتشافی ،جهت تایید از آنالیز عاملی تاییدی تحت نرم افزار لیزرل نسخه 8نسبت به تایید مهمترین عوامل مرتبط با بروز خشونت اقدام شد.
نتایج: یافته ها نشان داد که از دیدگاه پرستاران بیشترین خشونت های اعمال شده علیه آنان در 6 ماه گذشته خشونت کلامی و سپس از خشونت فیزیکی بوده است و خشونت کلامی اغلب از سوی همراهان بیمار و خشونت فیزیکی اکثرا از سوی بیمار بوقوع پیوسته است و از 6/47درصد افرادی که این امر را گزارش نداده اند(3/55%) علت آن را بی فایده بودن گزارش قلمداد نموده اند. در قسمت عوامل مرتبط با بروز خشونت یافته ها نشان داد که 5 عامل بیشترین توان پیشگویی کنندگی خشونت را در مدل داشتند که این پنج عامل به نامهای عامل احساس امنیت در بعد سازمانی، عامل مرتبط با بستری بیمار، عامل توانمندی پرستار جهت مقابله با خشونت ،عامل رضایتمندی بیمار ،عامل مشخصات فردی همراه بیمار نامگذاری گردید.
بحث ونتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان میدهد که خشونت کلامی و فیزیکی در پرستاران شاغل در مراکز آموزشی درمانی رشت در مواردی وجود داشته و با توجه به عوامل مرتبط شناسایی شده برای مقابله با آن اقدامات متفاوتی نیاز می باشد.
کلید واژه ها:پرستاران بیمارستان،خشونت،محل کار
فصل اول
زمینه پژوهش ………………………………………………………………………………………….1
اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………………….. 5
سوالات و فرضیه پژوهش ………………………………………………………………………….. 5
تعریف واژه های کلیدی ……………………………………………………………………………… 6
پیش فرض های پژوهش …………………………………………………………………………….. 7
محدودیت های پژوهش ……………………………………………………………………………… 8
فصل دوم
چهار چوب پژوهش ………………………………………………………………………………… 9
مروری بر مطالعات ………………………………………………………………………………. 25
فصل سوم
نوع پژوهش ………………………………………………………………………………………. 39
جامعه پژوهش ……………………………………………………………………………………. 39
نمونه پژوهش …………………………………………………………………………………….. 39
مشخصات واحدهای پژوهش ……………………………………………………………………. 40
محیط پژوهش ……………………………………………………………………………………. 40
ابزار گرد آوری داده ها …………………………………………………………………………. 40
تعیین اعتبار علمی ابزار ………………………………………………………………………… 41
تعیین اعتماد علمی ابزار ………………………………………………………………………… 41
روش گردآوری داده ها …………………………………………………………………………. 42
روش تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………………………………. 42
عنوان صفحه
ملاحظات اخلاقی ……………………………………………………………………………….. 48
فصل چهارم
یافته های پژوهش(معرفی جداول ……………………………………………………………… 49
جداول …………………………………………………………………………………………… 50
فصل پنجم
تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………………… 79
نتیجه گیری نهایی یافته ها ……………………………………………………………………. 96
منابع …………………………………………………………………………………………… 98
پیوست ها
اجازه نامه کتبی جهت استفاده از ابزار
ابزار تحقیق
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره 1-4: توزیع واحدهای مورد پژوهش برحسب متغیرهای فردی و اجتماعی 50
جدول شماره2-4: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب سابقه مواجه با خشونت فیزیکی، دفعات و زمان وقوع آن 52
جدول شماره 3-4: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب مواجه با خشونت کلامی،دفعات و زمان وقوع آن 54
جدول شماره 4-4: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب گزارش موارد بروز خشونت وعلل عدم گزارش 56
جدول شماره 5-4: توزیع علل عدم گزارش موارد بروز خشونت 57
جدول شماره 6-4: توزیع انجام اقدامات پیگیری بدنبال بروز خشونت و فرد انجام دهنده پیگیری 58
جدول شماره 7-4: فراوانی دیدگاه پرستاران در مورد لزوم سیستم گزارش و کنترل خشونت 59
جدول شماره 8-4: فراوانی نوع واکنش پرستاران در هنگام بروز خشونت 60
جدول شماره 9-4: ماتریکس همبستگی عوامل مرتبط با بروز خشونت از دیدگاه پرستار 61
جدول شماره 10-4: شاخص کفایت نمونه ها جهت ادامه تحلیل عاملی 62
جدول شماره 11-4: میزان اشتراک(Communalities)اولیه دیدگاه پرستاران در مورد پیشگویی کنندگی عوامل مربوط به پرستار در مورد خشونت 63
جدول شماره 12-4: ماتریکس همبستگی عوامل مرتبط با پرستار در مرحله آخر 64
جدول شماره 13-4: شاخص کفایت نمونه ها پس از انجام 6 مرحله 65
جدول شماره 14-4: ماتریکس Anti-image عوامل مرتبط با پرستار پس از حذف 6 عامل 66
جدول شماره 15-4: میزان اشتراک(Communalities) مربوط به متغیرهای مرتبط با پرستار باقی مانده در جدول 67
جدول شماره 16-4: توزیع درصد تراکمی واریانس تبیین شده پس از چرخش واریماکس 68
جدول شماره 17-4: ماتریکس نهایی عوامل مرتبط با پرستار پیشگویی کننده خشونت 70
جدول شماره 18-4: ماتریکس نهایی عوامل مرتبط با بیمار پیشگویی کننده خشونت 72
جدول شماره 19-4: ماتریکس نهایی عوامل مرتبط با همراه بیمار پیشگویی کننده خشونت 74
جدول شماره 20-4: ماتریکس نهایی عوامل سازمانی پیشگویی کننده خشونت 76
جدول شماره 21-4: ماتریکس چرخشی تمامی عوامل مرتبط با بروز خشونت(پرستار،بیمار،همراه بیمار،سازمانی) 77
فهرست نمودار
عنوان صفحه
نمودار شماره 1-نمودار شن ریزه نهایی عوامل مرتبط با پرستار پیشگویی کننده خشونت 69
نمودار شماره 2-نمودار شن ریزه نهایی عوامل مرتبط با بیمار پیشگویی کننده خشونت 71
نمودار شماره 3-نمودار شن ریزه نهایی عوامل مرتبط با همراه بیمار پیشگویی کننده خشونت 73
نمودار شماره 4-نمودار شن ریزه نهایی عوامل سازمانی پیشگویی کننده خشونت 75
فصل اول
-بیان مسئله
خشونت در محل کار به صورت اقدامات پرخاشگرانه نسبت به افرادی که در محل کار درحال انجام وظیفه هستند تعریف می شود(1).امروزه مراقبان بهداشتی و پرستاران بیش ازگذشته در معرض خطرات مختلف از جمله خشونت قرار دارند. پرسنل پرستاری در بیمارستانها اغلب با افرادی مواجه هستند که به تازگی خود یا عزیزان آنها دچار بحران و مشکل شده اند .در این شرایط بیمار و همراهان وی با تنشهای مختلفی روبرو می باشند و از آنجایی که پرخاشگری یکی از معمولی ترین واکنش انسان ها در موقعیت های بحرانی است احتمال وقوع خشونت در هر لحظه وجود دارد(2). پرستاران به دلیل ارتباط مستقیم با بیماران بیش از سایر رده های پرسنل پزشکی درمعرض خشونت قرار دارند و پژوهش های مختلف شیوع این پدیده را درمیان پرستاران کشورهای مختلف بین 57 تا 93 درصد گزارش نموده اند (4و3).البته باید اذعان داشت که تنها پرستاری نیست که مواجهه با خشونت در آن افزایش یافته است بلکه آمار خشونت به طور کلی نیز روند رو به رشدی در جهان داشته و گزارشات موید وقوع 10 تا 15 مورد اعمال خشونت در یک سال بر کارکنان انواع حرف می باشد (5و2). در فاصله زمانی بین سالهای 1992 تا 1993 بیش از دو میلیون تهاجم خشونت بار علیه کارکنان مراقبت سلامت رخ داده است (3).آیکن و همکاران درتحقیقی در سال 2000در آمریکا بیان نموده اند که 7/52 درصد کارکنان بهداشتی در آمریکا و 2/61 درصد کارکنان در کانادا مورد خشونت کلامی قرار گرفته و در برزیل نیز 50 درصد کارکنان بهداشتی در طول یک سال حداقل در معرض یکی از انواع خشونت قرار داشته اند (6). درترکیه میزان خشونت کلامی ایراد شده نسبت به پرستاران 5/98 درصد و میزان خشونت فیزیکی 7/19 درصد بوده است(7).در ایران نیز تحقیق سلیمی نشان داده است که 8/97 درصد پرستاران شاغل در بیمارستانهای تهران تحت خشونت کلامی بوده و 7/39 درصد آنها خشونت فیزیکی را نیز تجربه کرده بودند(3).نتیجه تحقیق رحمانی و همکاران در سال 1386 بر پرسنل واحد فوریت های پزشکی 1386 استان آذربایجان شرقی حاکی از آن بود که 7/37 درصد افراد این رده شغلی تحت خشونت فیزیکی بوده اند(8).در گیلان نیز در تحقیقی که در سال 1388 توسط اصغرزاده انجام شده میزان وقوع انواع خشونت 6/74درصد برآورد شده و7/92 درصد پرستاران شاغل دربخش اورژانس نسبت به این مسئله ابراز نگرانی کرده بودند (4).
خشونت ممکن است به سه صورت: تهاجم کلامی ،تهدید و تهاجم فیزیکی دیده شود(3).البته این دسته بندی گاه مختلف بوده و به صورت: خشونت کلامی، عاطفی،فیزیکی حتی جنسی تقسیم بندی می شود(9). خشونت دربیمارستانها اغلب جزئی از کار روزمره پرستاران محسوب گردیده و بندرت گزارش می گردد، در حالی که این خشونت ها یکی از منابع مهم آسیبهای شغلی محسوب شده(4و2) و می تواند سبب کاهش تمرکز و انگیزه ،کاهش فعالیت،صدمات مالی-روانی و جانی،پناه بردن به داروهای آرامبخش و افزایش میزان مرخصی شود (2).از دیگر عوارض متعدد فیزیکی و روان شناختی در پرستاران می توان به جراحات فیزیکی، بروز بیماری و یا نشانه های آن (میگرن،استفراغ)، خشم، ترس،افسردگی،اضطراب ،احساس گناه و کاهش اعتماد به نفس ،کاهش روحیه کاری،افزایش استرس شغلی، افزایش تمایل نسبت به ترک شغل،کاهش اعتماد به مدیران و همکاران و ایجاد محیط کاری غیر دوستانه ،اشاره نمود که همگی ازنتایج منفی خشونت بوده وعلاوه بر خود پرستار تاثیر فراوانی بر کارآیی و موفقیت سازمان خواهد داشت (2).
ابعاد واقعی خشونت در محیط کار مراکز بهداشتی در مانی هنوزبه خوبی مشخص نشده و مطالعات بیانگر آن است که چهره کنونی از خشونت شغلی علیه این افراد تنها قله یک کوه یخی عظیم است (10). برآورد هزینه های ناشی از خشونت علیه پرستاران در انگلستان نشان می دهد به علت هزینه های ناشی از غیبت و درمان و کاهش فعالیت و تمرکز آنان سالیانه سی میلیون پوند به بخش درمان انگلستان خسارت وارد می شود(1).مساله خشونت شغلی در محیط کار تا آنجا حائز اهمیت است که عبارت “بحران تمدن” در مورد آن بکار برده می شود(10).خشونت ممکن است از سوی افراد مختلف اعمال گردد که از این دسته می توان به همکاران پرستار اشاره نمود(5و2). گاهی رفتارهای خاص پرستاران باعث ایجاد خشونت همراهان و بیماران نسبت به پرستاران می شود.در تحقیقی که در سال 2007 در کشور استرالیا انجام شد به واژه استامپ1 که مخفف تماس چشمی و خیره نگاه کردن،تن و بلندی صدای پرستار،اضطراب
STAMP(Staring and eye contact,Tone and volume of voice,Anxiety,Mumbling and Pacing)(1
وی و پچ پچ کردن و قدم زدن وی است، بعنوان عوامل موثر در بروزخشونت بیمار و همراهان اشاره شده است (11).برخی از دیگر مواردی که سبب ایجاد خشونت بیماران و همراهان آنها ،نسبت به پرستاران می شود شامل:انتظار جهت ویزیت پزشک،انتقال بیمار به بخش یا بیمارستانی دیگر،مرگ بیمار ،مشکل خدمات و نگهبان ،مصرف الکل،مصرف داروها و مشکلات مغزی ،است(9). در مطالعات زیادی ترس از بروز خشونت در پرستارانی که قبلا با خشونت مواجه شده بودند نیز به عنوان یک عامل مرتبط با بروز خشونت ذکر شده است (12و4).
البته عوامل بسیار متعدد و گوناگونی می تواند سبب بروز خشونت توسط بیمار و همراه وی نسبت به پرستار شود .این عوامل مرتبط را می توان تحت عنوان عوامل فردی،عوامل سازمانی و عوامل روانی-اجتماعی تقسیم بندی نمود(21). در مطالعه دانتلا1که در 8 کشور اروپایی انجام شد ، مشخص گردید که بین عوامل موثر سازمانی و عوامل روانی- اجتماعی با بروز خشونت نسبت به پرستاران ارتباط وجود دارد(21) .
البته در هر یک از این کشورها عوامل متفاوتی بعنوان مهمترین عوامل مرتبط با بروز خشونت اعلام گردیده اند مثلا در کشور هلند فشار کاری مهمترین عامل در بین عوامل مرتبط با بروز خشونت بوده و جنسیت پرستار کم اهمیت ترین عامل بوده است.در حالی که عامل جنسیت به عنوان مهمترین عامل بروز خشونت در ایتالیا گزارش شده است(12). متاسفانه بسیاری از پرستارانی که تاکنون در معرض خشونت قرار نگرفته اند ممکن است در مورد عوامل مرتبط با بروز خشونت ایده های مشخصی نداشته و این عدم شناخت از عوامل موثر می تواند شرایط را برای بروز خشونت بر علیه آنها هموارتر سازد. البته بنظر می رسد آموزش راه های مقابله با بحران و خشونت و کاستن از موقعیت های بحرانی نیز می تواند به کاهش بروز خشونت کمک نماید چنانچه نتیجه تحقیقی نشان می دهد که وقتی 60 درصد پرسنل یک بخش دوره آموزش مقابله با خشونت ها را گذرانده باشند تعداد موارد خشونت در آن بخش در مقایسه با بخشهای دیگر به یک سوم کاهش پیدا کرده است(2)به علاوه عدم وجود دستور العمل برای پیشگیری از خشونت در محل می تواند خشونت را تا میزان 5/93 درصد افزایش دهد (10).
با توجه به روند رو به رشد بروز خشونت علیه پرستاران و عوامل مختلفی که در مطالعات گوناگون با توجه به کشورها و شهرهای محل مطالعه بعنوان عوامل مرتبط با بروز خشونت علیه پرستاران اعلام
Donetella(1
گردیده است به نظر می رسد تعیین این عوامل در استان گیلان که بدلیل موقعیت خاص آب و هوائی، فرهنگی وجغرافیایی بویژه در فصل های خاصی از سال با هجوم سیلی از مسافران مواجه و بالطبع با بیماران فراوانی روبرو می باشد،حائز اهمیت بسیار باشد.با توجه به آن که مطالعات گسترده ای در مورد عواملی که می تواند بروز خشونت در محیط کار را تسهیل نماید،انجام نشده است لذا این مطالعه، با هدف تعیین میزان بروز خشونت نسبت به پرستاران شاغل در مراکز آموزشی درمانی شهر رشت و عوامل مرتبط از دیدگاه آنان انجام می شود تا با شناسایی عوامل مرتبط با بروز خشونت به تلاش جهت کاستن از شدت و یا حتی به حذف آنها منجر گردد وبدین ترتیب شاید بتوان با توجه بیشتر به این موارد از بروز عوارض ناشی از خشونت نسبت به پرستاران پیشگیری نمود .
:
در این فصل ابتدا به بیان مساله تحقیق پرداخته شده است تا مشخص شود تحقیق حاضر به دنبال بیان چه موضوعی است و در ادامه اهمیت تحقیق حاضر و اهداف و پرسشهای این تحقیق آورده شده است و بعد از آن تعریفی از مفاهیم اصلی تحقیق در نظر متفکران مورد بررسی دکتر کچویان و دکتر میرسپاسی را آورده ایم.
موضوع این تحقیق نسبت سنت با مدرنیته ایرانی می باشد. بحث پیرامون نسبت تاریخی سنت و مدرنیته یکی از موضوعاتی است که همواره در حوزه جامعه شناسی مطرح بوده است،بنابراین می توان یکی از محورهای همیشگی بحث در حوزه جامعه شناسی و اندیشمندان آن را بحث پیرامون نسبت سنت و مدرنیته دانست. “یکی از چالشهای علوم اجتماعی ایران نسبت میان سنت و تجدد است .جامعه ایران به شیوه های مختلف با آثار گذر از وضعیت سنتی به وضعیت جدید مواجه است.مطالعه این موضوع زمینه ساز تبیین و تحلیل بسیاری از مشکلات،رویدادها و وقایع اجتماعی معاصر است.به این دلیل علوم اجتماعی ایران نمی تواند نسبت به شناسایی پیامدهای این گذار و نوع مواجه با آن بی اعتنا باشد”(جواهری،3:1389).
“قبل از آغاز مشروطه ورود مدرنیته به ایران شروع شد با آن استمرار پیدا کرد اما مشکل آن در ایران این بود که همواره به صورت یک ابزارانگاری سطحی باقی ماند و تبدیل به تفکر و تاملی عمیق نشد این مساله علت داشت و علت عمده اش این بود که زمانی که به طور جدی به مدرنیته پرداختند نمی دانستند که در واقع این چیزی که امروزه به مثابه ابزار تکنولوژیک ظاهر شده امری فوق ابزاری است.البته بعضی ها توجه به این مساله کردند و دریافتند که مدرنیته صرفا ابزار نیست برای همین سید جمال از این روح که در واقع همان روح مدرنیته است نسبتا برخوردار بوده و بر اساس همین درک و فهم متفکری مدرن است”(مددپور ،1380 :41 -42 ).
اگر بخواهیم به اجمال تجدد را به دو بخش عمده ی ابزاری و انتقادی تقسیم کنیم،فرایندها و سازمان های تجدد ابزاری و فرایندها و سازمان های تجدد انتقادی هرکدام به شکلی خاص در جامعه ی ایرانی مطرح شدند و برخوردها و نتایج متفاوتی را آفریدند .حتی در گروه ها و طبقات و لایه های مختلف اجتماعی به نوعی ویژه با هر کدام از ابعاد و لایه های تجدد برخورد شد.به طور نمونه حکومتگران ،نخبگان و توده های مردم هر کدام به صورتی مشخص و با رویکردی متفاوت با قضیه ی تجدد برخورد کردند و از دیدگاه خویش به طرح پرسش در باب تجدد پرداختند.ولی شاید هیچ کدام از آنان نتوانستند به تجدد و پیامدهایش در کلیت آن بپردازند.مسئله ی تجدد و طرح آن در ایران یک مسئله ی تک بعدی نبود.تجدد پدیده ای پیچیده بود که تقلیل آن به هر کدام از ابعادش آن را از حیز انتفاع می انداخت و شناخت دقیقش را امکان پذیر نمی کرد(گودرزی،22:1386).
می توان گفت که برای شناخت جوامع دیگر باید هر روشنفکری ابتدا در پی فهم جامعه خودش باشد.بنابراین”یکی از موضوعات اساسی برای روشنفکر امروز شناخت خود است زیرا در راستای شناخت هویت ایرانی است که می توان خود را در برابر جهان قرار داد تا دنیا را بهتر شناخت و در سیر جهانی قرار گرفت(جهانبگلو195:1379). روشنفکری وضعیتی برون موضعی است یعنی از موضع خودش درمی آید و می تواند از یک فرهنگی به فرهنگ دیگر سفر کند و تمام عناصری را که از آن فرهنگ می خواهد بگیرد بیاورد درون جغرافیای هویتی خودش این طوری بهتر می تواند از هویت خودش و از روح قومی اش دفاع کند”(جهانبگلو ،216:1379). بنابراین متفکران حال حاضر ایرانی نیز در پی فهم تحولات ایران به بررسی تاریخ این سرزمین می پردازند و می خواهند جایگاه جامعه ایرانی را در جهان به طور واقع بینانه مورد توجه قرار دهند.
قادری در کتاب اندیشه در مرز می گوید:روشنفکران امروز به سه گروه تقسیم می شوند روشنفکران سکولار و روشنفکران نواندیش دینی و کسانی که در چارچوب سنت از اسلام یا از تشیع دفاع می کنند(قادری،92:1386).در این نوشتار ما به دو موضع نظری متفاوت در ایران به ترتیب اندیشه های علی میرسپاسی را در گفتمان پست مدرنیستی بررسی می کنیم زیرا ایشان در تمامی آثارش در دفاع از هویت
سکولار و دین را به حوزه خصوصی محدود می کند و متاثر از اندیشمند پست مدرنیستی رورتی است و اندیشه های دکتر کچویان را در گفتمان سنتی بررسی می کنیم زیرا ایشان در تمامی آثارشان دفاع از دین و هویت دینی مورد توجه قرار داده اند و حتی اندیشه دیرینه شناسی فوکو را در راستای فهم گفتمانهای موجود در تاریخ ایران مورد استفاده قرار می دهد.
در مورد گفتمان سکولار ” در رویکرد پست مدرنیستی برخلاف نگرش تجدد گرایان،تجدد با توجه به طرح و ایده های محقق نشده و آسیب ها و خلاهای به وجود آمده مورد حمله شدید قرار می گیرد.معتقدان به این رهیافت تجدد را شکست خورده و طرح و آرمانهای آنرا برای رهبری جامعه آینده ناتوان می دانند.به همین جهت در پست مدرنیسم پیامدهای برآمده از تجدد غربی ناشی از مولفه هایی دانسته می شود که تجدد بر آن متکی است و به آن می بالد.مولفه هایی همچون ایمان به علم مدرن،عقلانیت ابزاری ،صنعت مدرن ،اعتقاد جدی به اصول و مبانی علم و جهان شمول.برعکس در رویکرد پساتجددگرایی مشروعیت عناصر و مولفه های فوق مورد سوال قرار می گیرد.با این رهیافت نگرش ما به تجدد خوش بینانه نخواهد بود بلکه به علائم بیماری و فروپاشی نظام تجدد واقف می شویم(خاکی قراملکی، 94:1391).
در مورد گفتمان سنتی “مدرنیته در ایران تا آنجا که می توانست به زبان دینی سخن گوید به ظاهر منشا اثر بیشتری داشت و هر وقت که زبان دینی خویش را از دست می داد،مسلما حتی کتابهایش امکان انتشار نمی یافت.به همین دلیل وقتی مکتوبات کمال الدوله آخوند زاده نوشته شد همواره به صورت نسخه خطی باقی ماند .این نکته نشان می دهد که هیچ وقت مدرنیته ای که بخواهد با زبان الحاد عمل کند در ایران موفق نیست (مددپور ،1380 : 43-44).سنت گرایی در سالیان اخیر از جمله دیدگاه های رایج و تامل برانگیز در کشور ما بوده است.این دیدگاه مفهوم ویژه و مثبتی از سنت را مبنا قرار می دهد و به احیا سنت اهتمام می ورزد.به دلیل تاکید سنت گرایان بر سنت به غلط تصور می شود که نظریه آنها نظریه ای سنتی است و ربطی به وضعیت امروز ما ندارد .در اینجا نشان داده ایم که سنت گرایی هرچند یک نظریه مدرن نیست ،اما نظریه ای معاصر است و پیوندی عمیق با دنیای امروز دارد(رحمتی،1:1387).
در این نوشتار مقایسه اندیشه متفکران دکتر حسین کچویان و دکتر علی میرسپاسی دو پیشفرض دارد: اول اینکه دیدگاه های دکتر کچویان و میرسپاسی برحسب نظریات و دستاورد قابل مقایسه اند و آنان دارای اعتبار و اهمیت قابل مقایسه ای هستند. دوم مقایسه چیزی با چیز دیگر این فرض را در خود نهفته دارد که چیزهای مورد مقایسه از لحاظی خاص یکسان و از لحاظی دیگر متفاوتند .در این نوشتار نیز این دو پیش فرض را لحاظ خواهیم کرد. شناسایی اندیشه روشنفکری در دیدگاه های مختلف و متعارض نیازمند به کارگیری روش مقایسه ای است و روش تطبیقی کیفی یکی از روش هایی است که کمتر مورد توجه تحقیقات علمی قرار می گیرد . در این نوشتار سعی داریم با اتخاذ نگاه تطبیقی به درک روشنی از مسئله تاریخی نسبت سنت با مدرنیته در آرای دکتر حسین کچویان و دکتر علی میرسپاسی برسیم.
1-1-بیان مساله:
تحولات جامعه ایرانی از نظر مواجه تاریخی سنت و مدرنیته امری چالش برانگیز بوده است و در جامعه ایرانی تعارض بین سنت و مدرنیته در کانون اندیشه متفکران قرار دارد.این مواجه از نگاه گرایش های مختلف روشنفکری روایات متفاوتی پیدا کرده است.در یک دسته بندی اجمالی دو دسته سنت گرایان و پست مدرن ها دو نوع تحلیل متفاوت و متعارض از این نسبت ارائه داده اند. هر یک از این رویکردها تلقی خاصی از نسبت مدرنیته و سنت دارند، علت اختلاف نظرها نه تنها در منافع ایدئولوژیک جریانات یاد شده، بلکه در طرز تلقی و تعریف آنها از مدرنیته و سنت می باشد. می توان گفت نسبت سنت و مدرنیته به درجات متفاوتی بر تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران تاثیر داشته اند.بنابراین به دلیل برخوردهای سیاسی ،اجتماعی و حتی فرهنگی که به سبب این نسبت در می گیرد، این مواجه می تواند مساله ای با اهمیت در محافل علمی و در سطح جامعه باشد. بنابراین بحث از این گونه مسائل نه تنها برای روشنفکران بلکه حتی برای کلیه آحاد جامعه نیز دارای اهمیت است زیرا این درگیری های فکری در تمام سطوح اجتماعی تاثیر گذار می باشد. جریانهای سیاسی و اجتماعی در کشور همواره نیازمند نظریه پردازی در تحلیل گذشته ،حال و آینده اند از این رو می توان بازتعریف اندیشه تاثیر گذار(نسبت سنت و مدرنیته) را در پویایی های سیاسی و اجتماعی امری اساسی دانست. می توان گفت که هم فهم سنتی و هم فهم نوگرایانه از منظر ایدئولوژیک اندیشیدن برابرند و هر دو به دنبال واکاوی در گذشته برای پاسخ دادن به مسائل معاصرند.بنابراین بررسی نسبت سنت و مدرنیته نیازمند فهم تاریخی این جریانات است. همچنین با توجه به اینکه تاکنون در زمینه اندیشه های دکتر کچویان و دکتر میرسپاسی تحقیقی منسجم و روشمند انجام نشده است و اینکه غالب اندیشه های دکتر میرسپاسی و دکتر کچویان در زمینه جامعه شناسی می باشد ضرورت نظری دارد درباره اندیشه های این دو متفکر تاثیر گذار در جامعه معاصر ایران مطالعه ای دقیق صورت گیرد.این تحقیق می تواند مسیری را برای تحقیقات دیگر در حوزه جامعه شناسی برای فهم جامعه شناسی بومی ایرانی بگشاید و همچنین یافتن نظریات بومی در اندیشه متفکران مورد بررسی (دکتر کچویان و دکتر میرسپاسی)می تواند فهمی را از جامعه ایران و تحولات آن ارائه کند.
این پایان نامه به دنبال بررسی نسبت تاریخی سنت و مدرنیته در آرای متفکران شاخص ایرانی دکتر حسین کچویان و دکتر علی میرسپاسی می باشد. این نوشتار در پی این است که با نگاهی تطبیقی و انتقادی(برای روشن کردن ابهامات و تعارضات)اندیشه این دو متفکر مورد بررسی قرار گیرد. هدف این نوشتار نیز رسیدن به درک روشن از نسبت سنت و مدرنیته در نگاه متفکرین شاخص ایرانی دکتر حسین کچویان و دکتر علی میرسپاسی و تحلیل انتقادی افکار این متفکرین,توصیف افکار متفکرین تاثیر گذار(میشل فوکو و ریچارد رورتی)به ترتیب بر اندیشه(کچویان) و (میرسپاسی) و رسیدن به مبانی تئوریک در اندیشه دکتر کچویان و دکتر میرسپاسی،تحلیل تحولات تاریخی ایران و راه حل برون رفت از چالش سنت و مدرنیته در نگاه این دو متفکر و همچنین مقایسه افکار و پیدا کردن نقاط اشتراک و افتراق اندیشه های هر یک از این دو متفکر مورد نظر است .در این پژوهش با مقایسه این دیدگاه های متفاوت ظرفیت اندیشه متفکران ایرانی در حوزه جامعه شناسی را نمایان می سازد و تحلیل شباهتها و تفاوتهای دیدگاه آنها تفاوتهای نگرشی آنها را نشان می دهد .هدف نهایی ما این است تا با فهم درستی از نظریات دکتر کچویان و دکتر میرسپاسی نسبت سنت و مدرنیته در اندیشه این دو متفکر را نشان دهیم.
انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………124
فصل اول:
کـلیات تحقـیق
1-1- طرح و تبیین موضوع
بعد از پایان جنگ جهانی دوم تا به امروز، منطقه خاورمیانه از بحرانی‌ترین مناطق جهان بوده است. خاورمیانه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و دارا بودن ذخایر انرژی و حوزه های تمدنی و ایدئولوژیکی، محل تلاقی منافع و منازعه میان قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای بوده است. از آغاز سال 2011 نیز، خاورمیانه شاهد تحولات اساسی بوده است. در پی جنبش های مردمی و تحولات جدید در خاورمیانه و شمال آفریقا بسیاری از نظام های سیاسی و نظم منطقه ای تغییر یافته و الگو های مختلفی از تحولات در کشورهای مختلف رخ داده است که تفاوت های زیادی با هم داشته اند؛ در میان وضعیت سوریه با تمام کشورهای دیگر متفاوت است و تداوم و تشدید بحران در این کشور با درگیری
مخالفین و دولت همچنین مداخله خارجی همراه است. اگر چه خواسته های مردمی در شکل گیری و تداوم بحران سوریه(مارس2011) نقش مهمی دارند اما با نگاهی به نقشه صف آرایی های منطقه، نقش عوامل خارجی در این اعتراضات را نباید نادیده گرفت. با شکل گیری بحران سیاسی در سوریه، بازیگران داخلی، منطقه ای و فرا منطقه ای ذی نفع و تأثیر گذار، بر اساس منافع و علایق خود جهت گیری مختلفی را در رابطه با این کشور که از اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی در منطقه نیز برخوردار است، اتخاذ نموده اند. بدیهی است که هرکدام از بازیگران تلاش می کنند محیط و قواعد بازی را به گونه ای هدایت و مدیریت کند که منافع حداکثری خود را در این کشور تضمین کند. در همین راستا می توان تداوم بحران در سوریه را ناشی از رقابت و تعارض شدید بین منافع راهبردی و رویکرد بین دو جریان متضاد «مقاومت» و «محافظه کار عربی» در منطقه خاورمیانه دانست. با آغاز بهار عربی شاهد بروز رقابت فزاینده ای بین جریان مقاومت در مقابل جریان محافظه کار در منطقه خاورمیانه بوده ایم. تعارض منافع میان این دو جریان در بحران سوریه، بازی با حاصل جمع جبری صفر را ایجاد کرده است. این نوع نگاه مانع هر گونه سازش، و راه حل سیاسی برای خروج از بحران سیاسی در سوریه شده است. در یک طرف بحران سوریه جریان محافظه کار؛ شامل بازیگران منطقه ای مانند عربستان سعودی، قطر و ترکیه می باشد که رویکرد معطوف به تغییر رژیم در سوریه را دنبال می کنند و طرفدار راه حل نظامی در بحران سوریه می باشند. در همین راستا جریان محافظه كار در تلاش است با منزوی کردن سوریه، یکی از متحدان کلیدی ایران را در منطقه که پل ارتباطی با گروه های مقاومت حزب الله و حماس هم هست، ضربه‌ای به این جریان بزند. در طرف دیگر جریان موسوم به مقاومت که شامل بازیگرانی مانند جمهوری اسلامی ایران، حزب الله لبنان و در مقیاس کوچکتر عراق می باشند که خواستار حفظ دولت کنونی سوریه اگر چه با انجام برخی اصلاحات سیاسی و مشارکت دادن گروه های سیاسی دیگر در ساختار قدرت هستند. تغییر جهت سیاست خارجی سوریه به طرف جریان محافظه كار باعث تغییر نقشه سیاسی و قدرت در خاورمیانه شده و ضربه جبران ناپذیری بر جریان مقاومت است؛ بنابراین هر یک از طرفین بحران با درك این مطلب سعی در حفظ یا تغییر تحولات و اوضاع سوریه دارند.
- قدرت های منطقه ای که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرند، شامل: جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، عربستان سعودی و قطر می باشند.
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق
اهداف این تحقیق شامل بررسی موضع گیری، تعیین نقش، اهداف و سازوکارهای قدرت های اصلی منطقه ای تأثیرگذار در بحران سوریه می باشد. همچنین اشاره به اینکه کدامین عوامل باعث حساس شدن و ایفای نقش فعال بازیگران منطقه ای در بحران سوریه شده اند، ایفای اینگونه نقش چه فرصت ها و چالش هایی برای این بازیگران خواهد داشت؟ همچنین دلائل انتخاب موضوع عبارتند از : داشتن درک و شناخت صحیح از تحولات اخیر خاورمیانه، به خصوص تحولات جاری در سوریه، به عنوان کشور خط مقدم جبهه ی مقاومت و بازیگر تأثیرگذار و متحد استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در منطقه. علاوه بر اهمیت موضوع، علاقه و کنجکاوی پژوهش گر نسبت به ارائه تصویری واقع بینانه از نقش و اهداف بازیگران منطقه ای در بحران سوریه باعث انتخاب این موضوع شده است.
